Feature

The envelope revisited

Voor Alejandro Zaera Polo is het gebouwvolume – the envelope – momenteel het meest relevante onderdeel van de architectuur omdat de link tussen techniek, representatie en politiek erin het meest tot uitdrukking komt.

Was de lezing die Alejandro Zaera Polo in april 2008 gaf vooral een aanzet voor het aftasten van de verhouding tussen gebouwvolume en politiek, inmiddels werkt hij aan de algemene theorie over the Envelope. Op 25 november gaf hij opnieuw een lezing over dit onderwerp in het Berlage Instituut.

Het uitwendige gebouwvolume, the Envelope, is volgens Zaera Polo waarschijnlijk het oudste en meest primitieve architectonische element. Het materialiseert de scheiding tussen exterieur en interieur en is daarmee automatisch politiek beladen. Het onderwerp is volgens hem relevant omdat de focus steeds meer is komen te liggen op de grens tussen buiten en binnen, in plaats van op de inwendige organisatie van programma.
Kort samenvattend onderscheidt Zaera Polo vier typologische vormen: flat horizontal, flat vertical, vertical en spheric/cubic. Elk type kent een aantal fundamentele eigenschappen die het volume meer of minder geschikt maken voor bepaalde representatie en functies. Daarnaast kunnen de verschillende typen geassocieerd worden met bepaalde sociale en politieke effecten. (Voor een uitgebreidere uiteenzetting zie mijn artikel De Taart of de Koek van 26 mei jl.)
Wie in april de lezing van Zaera Polo had bijgewoond en hoopte het destijds ingeleide thema theoretisch meer onderbouwd te zien, had beter thuis kunnen blijven. Destijds schetste Zaera Polo de verschillende typen nog ter plekke op een bord, nu had hij ze verwerkt in zijn presentatie. Daarnaast had hij elk type voorzien van historische en hedendaagse precedenten, voordat hij aan de hand van eigen projecten de typen verder uitdiepte. Zo plaatste hij en passant zijn eigen oeuvre in een historisch kader.

Interessant was de vergelijking tussen de Silodam in Amsterdam van MVRDV en het woongebouw van Zaera Polo in Madrid. Beide van het flat vertical type. In dit type, meestal woningbouw, is vaak een representatie van de eenheden waaruit het gebouw is opgebouwd; de woningen. In de Silodam is dit vormgegeven door de eenheden contrasterende kleuren te geven. In Madrid kreeg het woongebouw een gesloten huid van bamboe die door de bewoners zelf te openen is. Het gebruik levert hierdoor de dynamische representatie van de eenheden op, terwijl het woongebouw zelf een homogene huid houdt. Tevens werkt het bamboe en achterliggend balkon als klimaatbuffer tussen exterieur en interieur. Representatie, functie en klimatisering vormen hier een geheel. Een dergelijke symbiose lijkt de kern te zijn van waar Zaera Polo in zijn architectuur naar op zoek is, zoals ook blijkt uit de beschrijvingen van een aantal hoogbouwprojecten.
De toren is het type dat enerzijds het meest aangewend wordt voor representatieve doeleinden terwijl de technische en klimatologische restricties erg groot zijn. Deze twee eigenschappen staan in conflict met elkaar, waardoor vaak architectonische en technische innovaties ten koste gaan van het representatieve aspect. Zaera-Polo toonde aan de hand van een aantal, momenteel on hold staande, projecten zijn ambitie in het aanwenden van architectonische middelen om klimatologische aspecten zoals natuurlijke ventilatie te organiseren en tegelijkertijd de identiteit van het gebouw te definiëren.

Wat geapprecieerd kan worden is het feit dan Zaera Polo zich heeft gecommitteerd aan een onderwerp dat de kern van architectuur raakt. Doorgaans wordt het bouwvolume gerelateerd aan of representatie of techniek. Zaera Polo’s geloof in de combinatie van representatie, functie en techniek in relatie tot elementaire gebouwvolumetypen lijkt oprecht en is relevant omdat hij tevens de link probeert te leggen met sociale en politieke effecten van deze relatie.
De toenemende politieke interesse voor duurzaamheid en de behoefte dit doeltreffend te representeren, levert momenteel bijvoorbeeld enorme kansen op voor de integratie van klimaattechniek, functie en representatie in gebouwen.

Het feit dat de recessie voor vertraging bij projecten zorgt, stelt Zaera Polo in de gelegenheid het thema meer te exploreren en in zijn projecten te verwerken. Hij bekende dat hij het liefst een ‘Envelopes Neufert’ zou produceren waarin zowel de typologische essenties als de architectonische potentie uiteen worden gezet. De basis voor een dergelijk handboek is er inmiddels.