Recensie

De Stad is Natuur

Allard Jolles is even helemaal van de kaart van het fotoboek Figures and Places van Jeff Wall, een recensie.

We zien een kronkelpad naar boven lopen. Links en rechts zien we schuttingen en restanten van menselijke aanwezigheid. We zien een haantje en een vosrode hond. Uiterst links is nog net een stuk auto te zien, rechts ligt een band. En waar is de mens? Wat verder naar boven zien we iemand gebukt klauteren, richting horizon, zijn toekomst tegemoet. Die horizon is vaag – die toekomst dus ook. De titel van de foto lijkt in eerste instantie te maken te hebben met de voorstelling die hond en haan opvoeren: An Encounter in the Calle Valentin Gomez Varias, Tijuana. Een ontmoeting dus, tussen hond en haan. Of tussen roofdier en voedsel? Nog meer vragen: hoort die band bij die auto? Zag die straat er altijd al zo uit? Verkeersdrempels zijn in ieder geval niet meer nodig.

Kunst

De foto is gemaakt door de Canadese fotograaf en kunsthistoricus Jeff Wall. Zijn foto’s staan vol met schilderkunstige verwijzingen. Hij doet soms maanden over één opname, om die vervolgens met behulp van software weer in een andere foto te monteren. Het geheel wordt dan op een lichtbak aangebracht, met als resultaat dat er een enorme beeldscherm in de letterlijke zin van het woord in het museum hangt. De foto van hond en haan meet maar liefst 2.29 bij 2.88 meter en kan dus de concurrentie met kloeke schilderijen makkelijk aan. En die geven geen licht. Een werk van Wall trekt altijd de aandacht van museumbezoekers, net als de kaarsvlam een mot.

Les voor de stedenbouw

Wall laat niets aan het toeval over en is daardoor uitstekend in staat toeval af te beelden. En de context die hij daarvoor kiest is veelal stad of gebouw. Dat maakt Walls werk bijzonder interessant voor ontwerpers en stadsliefhebbers. Wall fotografeert het gedrag op straat, de rafelranden van de stad, het door infrastructuur doorsneden Canada en allerlei in onbruik geraakte plekken. Hij ziet de restruimtes van het door mensen aangeraakte landschap als bewijs voor het marginaliseren van menselijke waarden. Aanwezigheid van mensen in dat soort gebieden is eigenlijk onmogelijk. Er ‘verblijven’, in de traditionele zin van het woord, is niet de bedoeling. Wall signaleert tegelijkertijd een intrigerende omkering. De strakke hand waarmee de mens de natuur toegankelijk maakt, is gelijk aan de manier waarop we onze steden organiseren. Maar het effect is totaal anders. Van ‘jungle’ maken we aangeharkt kijkgroen, terwijl onze steden in ‘urban jungle’ veranderen. Het oerwoud wordt recreatiegebied en de stad is de nieuwe wildernis. En de mensen op de foto’s van Wall tonen ons manieren om te overleven in die wildernis. De overlever in de stad is namelijk degene die zich het beste aan zijn omgeving aanpast. Dat kan natuurlijk op allerlei manieren.

Leve de stad

Op sommige foto’s staan mannen met geweren in hun hand. De traditionele jager heeft zijn oer-jachterrein verruild voor de grote stad. Foto’s van politie-acties, oorlogsscènes of afrekeningen getuigen daarvan. Maar niet alleen de jagers zijn terug, ook de verzamelaar is er weer in de vorm van de dakloze onder de brug met het bekende boodschappenkarretje naast zich. In al die gevallen lijkt de mens, of menselijkheid, een marginaal stadsverschijnsel. En is stedenbouw niet hét vak om voorwaarden te scheppen voor het voortbestaan en het ontplooien van menselijk leven? Het faciliteren van menselijk geluk staat daarbij voorop, niet het bevredigen van economische vraag. Helaas lijkt het daar af en toe wel op.

Dit alles maakt de foto’s van Jeff Wall geen hapklare brokken. Hoe langer men kijkt, des te krachtiger ze worden. Maar ze krijgen door dat lange kijken (tijd heelt alle wonden?) ook iets optimistisch. De foto’s laten ook zien dat de mens een opvallend flexibel zoogdier is, dat van de achterkant van de stad een plaats van bezinning kan maken of zelfs – de dakloze – een thuis. Het optimale leefgebied van een diersoort is altijd dat landschap waar hij de hoogste dichtheden bereikt. En voor de mens is dat nog altijd de stad, de hele stad, en niets dan de stad.