Dagboek

Dagboek Venetië

Begin april 2010 werden mijn broer Erik Rietveld en ik door het NAi benaderd met de vraag of Rietveld Landscape curator wilde worden van het Nederlandse paviljoen voor de 12e architectuurbiënnale in Venetië. En nu vaar ik, ruim vier maanden later, onder een volle maan, om 23.30 uur met een boot naar de Giardini.

Maandag 23 augustus
Tussen april en nu hebben mijn broer en ik met de overige leden van het projectteam (ontwerper Jurgen Bey, beeldend kunstenaar Barbara Visser, NAi curator Saskia van Stein en grafisch ontwerper Joost Grootens) keihard gewerkt aan de inhoud en het tentoonstellingsontwerp.
De scherpe inhoudelijke discussies, maar vooral de nachtmerries over brandveiligheidscertificaten en constructies die 15x te veel trekkracht op de muren van het paviljoen uitoefenen, liggen hopelijk nu achter ons. Ik ben heel benieuwd hoe alles er bij staat. De bouwploeg is al een week bezig. Omstreeks 00.30 arriveer ik in de grote tentoonstellingsbouwput die het paviljoen is. Een deel van het team dat overdag niet in het paviljoen kan werken door de herrie blijkt nu nog aan het werk te zijn. Enorme dozen met daarin bijna 5000 foam-gebouwen staan uitgestald. Constructies, stellages, staalkabels, een overweldigende hoeveelheid materiaal. Het bordes staat en is precies zo stevig en ruim als ik hoopte. Een aantal de kabels zijn gespannen en de eerste gebouwen hangen! Het begin ziet er goed uit, maar voor mijn gevoel liggen we niet op schema. Ik ben bezorgd of we het gaan halen voor de opening op vrijdag.
Onder leiding van Barbara (Visser) werken drie man keihard aan het Placebook Panorama. Op een heel ingetogen manier verbeeldt zij de kernpunten van de visie en ons pleidooi voor kruisbestuiving tussen de wetenschap, technologie en de creatieve industrie. Startend vanuit onze zes projetteamleden ontstaat een meganetwerk van mensen, gebouwen en urgente maatschappelijke opgaven. Duizenden kleine spijkers worden in de bikkelharde achtermuur bij het bordes geslagen, waartussen draden worden gespannen. Zelf kan ze het nog opbrengen om op dit tijdstip superstrakke potloodtekeningen op de achterwand te tekenen. Om 03.00 uur ga ik naar bed.

Barbara Visser werkt aan Placebook Panorama

Dinsdag 24 augustus
De volgende ochtend om 8.00 uur is het al bloedheet en heel druk in het paviljoen. Een team van twintig man loopt door elkaar en dan is er nog de enorme galm van boren en zagen in het paviljoen; oordopjes zijn noodzaak. Ondanks deze omstandigheden is de sfeer tussen bouwteam van Landstra en de Vries, het projectteam, NAi- betrokkenen en onze eigen medewerkers heel goed.
Het is zoeken naar de slimste strategie om het beeld van de installatie goed te krijgen. Al het materiaal staat nog in dozen, daardoor hebben we veel te weinig overzicht en er is echt geen ruimte om alle foam-gebouwen uit te pakken. Vooraf hadden we een zorgvuldige ruimtelijke compositie van de gebouwen op een plattegrond getekend. Het is duidelijk wat waar ongeveer moet staan in de ruimte, maar is het bijna ondoenlijk om het juiste gebouw uit een van de vele dozen te vissen. Het ophangsyteem met kabels is heel dwingend, je kan maar 1x bedenken wat waar moet komen, achteraf kom je niet meer tussen de kabels, lastig…
Een snel bezoek aan de burenpaviljoens leert dat België en Italië zo goed als klaar zijn.
Mijn broer en medecurator Erik komt aan. Ook hij heeft het dubbele gevoel dat het heel mooi kan worden, maar dat we achter liggen op schema als we de compositie van de lege stad echt goed willen krijgen. Gaan we vrijdagochtend halen en vooral zodanig dat alles er perfect bij hangt?

In het bouwteam zitten enkele mensen die goed kunnen koken en zij bereiden een heerlijke Italiaanse lunch. Er is slechts 1 grote storende factor deze dagen waar vrijwel iedereen last van heeft: bloeddorstige muggen. Mijn vrouw Nicole belt op met de mededeling dat ze haar paspoort kwijt is en dat ze achter een noodpaspoort aan moet, en het maar de vraag is of dat allemaal gaat lukken voor haar vlucht op donderdag. Ik zou het verschrikkelijk vinden als ze vrijdag niet bij de opening is.

Saskia (van Stein) weet zoals altijd een goed terras voor een diner te vinden. Hierna hebben we met haar en zes anderen tot ongeveer 01.30 uur doorgewerkt. Wederom een goede sfeer zeker na die karaffen wijn bij het eten.

Woendag 25 augustus
Vroeg in de ochtend allereerst een kort overleg over een versnelde sorteer- en ophangstrategie met het bouwteam en Jurgen (Bey), die gisterenmiddag is gearriveerd. Goed dat hij er nu ook bij is, de eeuwige optimist. Wat een geniaal figuur. Hij heeft veel ervaring en voor alles heeft hij een oplossing. Daar kan ik als “koppige curator” – zoals sommigen me noemen – nog veel van leren. Het is prettig om gedurende het hele project te kunnen werken met zulke goede mensen.

Opeens is daar de jury van de landenpaviljoens die volgens planning pas veel later langs zou komen en ons nu toch als eerste bezoekt. We hadden ze nog lang niet verwacht. De gebouwen hangen nog als doorgezakte feestslingers; het is een grote puinhoop, dozen, herrie, stof etc. Bovenal is het paviljoen supervol ipv leeg, wat het uiteindelijk moet worden. De afgelopen jaren heb ik zelf in een aantal jury’s gezeten en weet dat juryleden gewend zijn door iets heen te kijken wat nog af gemaakt moet worden. Ik weet alleen niet wat ik zelf zou denken als ik in deze puinhoop moest rondlopen en bovendien zelf nog niet goed kan inschatten hoe en wat het eindresultaat gaat worden.
Na een kort en geïnteresseerd gesprek vertrekt de jury en gaan wij snel verder met wat ons vanaf het begin voor ogen heeft gestaan: een goede en spraakmakende tentoonstelling neerzetten die op krachtige en poëtische wijze het concept verbeeldt.
De vernieuwde organisatie tussen bouwers en ontwerpers brengt schot in de zaak, er zijn inmiddels 30 mensen beschikbaar en we lopen met ophangen tijd in. Er is eindelijk ook een beetje ruimte in het paviljoen om de foam-gebouwen beter te ordenen. Tussen de opbouwers door lopen al veel bezoekers het paviljoen in om een kijkje te nemen. Ondertussen is ook de Dutch Atlas of Vacancy gearriveerd. Naast zijn inhoudelijke bijdrage aan het projectteam blijkt hier het vakmanschap van Joost (Grootens) maar weer eens. Het boek is echt een waanzinnig mooie grafische presentatie over leegstand en de toekomstige gebruiksmogelijkheden. Het resultaat van de research door ons bureau krijgt extra kracht in deze atlas.

Donderdag  26 augustus
Constructie is niet ons vak. Ondanks optimistische inschattingen van anderen voelden we vanaf het begin goed aan dat het moeilijk zou worden met de muren van het paviljoen. Onze bouwer Bouwko Landstra wijst ons er dan ook op dat de kabels niet veel strakker kunnen omdat ze anders de muren letterlijk omtrekken! Met uitzondering van de achterwand heb je in het paviljoen nu eenmaal te maken met de holle Italiaanse bakstenen die onder de stuclaag zitten. Maar gelukkig hangt de gebouwenzee nu goed. Rond de middag worden de kabels zo strak als mogelijk gespannen. Bouwko draait als een DJ de honderden spanners aan. Het paviljoen is opgeruimd, leeg! Het is geweldig om te zien dat de installatie, zoals gehoopt, een spel aangaat met de architectuur van Gerrit Rietvelds paviljoen. Met name de helder blauwe kleur van het schuim blijkt goed te zijn gekozen. Het blauw werkt prachtig met het licht in het paviljoen dat gedurende dag continu verandert. Het Placebook Panorama op de muur boven het bordes is ook af en heel strak geworden. De internationale pers (The Guardian, Wallpaper, Designboom, etc.) weet de weg naar ons paviljoen te vinden en lijkt gefascineerd door alle onderdelen van de installatie. Met alle teamleden drinken we de eerste fles Prosecco. Het noodpaspoort voor Nicole is toch nog op tijd gereed gekomen. Zij en Eriks vriendin Danielle zijn aangekomen. Alles is klaar voor morgen….

foto Rob ’t Hart

Vrijdag 26 augustus
’s Morgens eerst veel pers, interviews etc. Ook is er nog wat finetuning van de installatie nodig, zoals het recht zetten van gebouwen die omgevallen zijn. NAi directeur Ole Bouman spreekt zijn tevredenheid uit maar wil graag nog een aansprekende vraag toegevoegd hebben in het beeld op de achterwand. En zo zijn er nog wat kleine dingen die moeten gebeuren vlak voor de opening.

Tijdens de opening ben ik enerzijds aangenaam verrast door spreker Cor van Zadelhoff die schuld aan leegstand bekent. Anderzijds erger ik me een beetje omdat de speeches weer gaan over die 8 miljoen m2 lege kantoren, terwijl het in ons plan juist primair gaat om die duizenden inspirerende overheidsgebouwen en gebouwen met publieke functies: kerken, bunkers, watertorens, ziekenhuizen, forten, vuurtorens, gevangenissen, scholen, het onbenutte huis van burgemeester Eberhard van der Laan aan de Herengracht, etc. Deze gebouwen staan vaak niet op suffe kantoorlocaties maar midden in de stad, dorp of echt in het buitengebied. Daarnaast wordt in de speeches vergeten dat het ons gaat om tijdelijkheid als strategie; over het benutten van de tussentijd, de periode tussen leegstand en herbestemming. Zo wordt over het Hembrugterrein in Amsterdam met 150 overheidsgebouwen al 10 jaar vergaderd over herbestemming, maar ondertussen gebeurt er vrijwel niets! Het gaat ons om de potentie van tijdelijke laboratoria voor de creatieve kenniseconomie en de mogelijke bijdrage aan de nationale kennis-innovatie agenda. Ik neem me voor om dit zaterdagochtend bij onze eigen presentatie er maar weer eens expliciet in te stampen.

De reacties van bezoekers en pers zijn erg positief. Een enkele bezoeker vraagt zich af of de introductietekst op de muur werkelijk nodig is. Voor de gemiddelde bezoeker is de bedoeling van de tentoonstelling gelukkig zo klaar als een klontje. Maar toegegeven, om het project volledig te begrijpen is het raadzaam het statement te lezen dat in het boekje Vacant NL staat. ’s Avonds tijdens het diner worden alle projectteamleden een voor een bedankt door Ole Bouman. En dat is geheel terecht, want Vacant NL is een teamprestatie bij uitstek.

Zaterdag 27 augustus
’s Middags ontspannen. Met het hele team op het terras een biertje drinken. Het zit er op! Tussendoor ga ik met Erik even op internet kijken wat er in de kranten over Vacant NL wordt geschreven. De reacties zijn op vrijwel alle sites en in alle dagbladen echt heel positief, boven verwachting zelfs. Het begint na tien recensies bijna onwerkelijk te worden omdat er echt weinig kritische reacties zijn. Op Architectenweb lezen we de reactie van rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol. Ze gaat bij het nieuwe kabinet pleiten voor “stimulerende regelgeving” en zegt over de tentoonstelling dat deze “ten opzichte van voorgaande jaren zowel in artistiek opzicht als qua boodschap onovertroffen” is. We bestellen nog een biertje….

foto Rob ’t Hart

Enkele gerelateerde artikelen