Feature

Kringlopen met open einde

De IABR Urban by Nature probeert, kort door de bocht, duidelijk te maken dat de stofstromen waaruit een stad bestaat, ingezet dienen te worden als instrumenten voor planning, er vanuit gaande dat de mensheid leefbare steden nastreeft. Bij aanvang van de Internationale Architectuurbiënnale Rotterdam presenteerde een groep ontwerpers zich onder de naam Rotterdamse Metabolisten. Mediahype of nieuwe belofte?

Screenshot website Rotterdamse metabolisten.

De Rotterdamse Metabolisten bestaan uit zeven Rotterdamse (ontwerp)bureaus die de voorbije jaren naam hebben gemaakt als ‘koplopers’ van een systemische benadering van de stad. Ondanks een licht zweem van lokaal chauvinisme beperkt het denken en werken zich niet alleen tot Rotterdam, de stad die zowel proeftuin als vertrekpunt is voor deze ontwerpers, maar niet de horizon. Een systemische benadering is volgens de Rotterdamse Metabolisten essentieel om de stad als complex geheel van processen te kunnen begrijpen. Ontwerpend onderzoek speelt daarbij, niet verrassend, een belangrijke rol.
Dat die benadering urgent is en ook hout snijdt wordt dezer dagen bevestigd door de IABR-tentoonstelling Urban by Nature in de Kunsthal. Het metabolisme in/van de stad speelt daarin een belangrijke hoofdrol. Stofstromen vormen een cruciale en groeiende opgave voor stedelijke gebieden en zijn met recht een voornaam target bij het verwerkelijken van stedelijke duurzaamheid. Met het gevoel voor timing en herkennen van aanleiding zit het met de Rotterdamse Metabolisten dus wel goed, zij het dat een lichte frustratie op de achtergrond over hun categorische afwezigheid op die zelfde biënnale niet helemaal genegeerd moet worden.

Het draait bij deze Rotterdamse Metabolisten om de inhoud en de opgave, en minder om de bureaus zelf, zo lieten ze meerdere malen tijdens presentaties weten. Het gaat hen om het vinden van kracht in onderlinge samenwerking en met andere partners om zo een andere manier van denken en ontwerpen aan de stad concreet te maken. Recente gebeurtenissen zoals de impact van orkaan Sandy in New York, maar ook de erkende noodzaak van waterberging in Nederlandse steden worden aangevoerd als bewijzen voor de wenselijkheid van dit type denk- en ontwerpproces. Maar ook de uitdagingen van Rotterdam, een stad die, net als veel andere steden, een hoge mate van nog niet duurzame en efficiënte water-, energie-, voedsel- en andere stromen kent, komen voorbij. De problemen die het resultaat zijn van niet functionerende stofstromen kunnen niet worden opgelost door architecten die in eindbeelden of gebouwen denken. De Rotterdamse Metabolisten willen dan ook met nieuwe inzichten en onderzoek proberen om gaten te schieten in de bestaande ontwerppraktijk en om de mandaten en projectdefinities van opdrachtgevers verder op te rekken.

Screenshot website Rotterdamse metabolisten.

Ondanks deze urgente en vakgerichte motivaties zijn we hier echter niet getuige van de geboorte van een nieuw en hecht samenwerkingsverband met een dwingend evangelie. Dat komt gek genoeg, omdat de bureaus al langer samenwerken. Een hechtend verband, geschraagd door, bijvoorbeeld, een manifest wordt daarom door hen als overbodig beschouwd. Het gaat hen juist om een veel vloeiender vorm van interactie, dwarsverbanden en kruisbestuiving, tijdens een van de bijeenkomsten grafisch fraai in beeld gebracht. Het is een familie van gelijkgestemden wier paden elkaar soms, bewust of toevallig, kruisen. Maar de Rotterdamse Metabolisten ambiëren natuurlijk iets meer dan het bekrachtigen of visualiseren van werk- en andersoortige relaties. Doel is om de verzamelde denk- en ontwerpkracht volledig ten dienste te stellen aan het vinden van nieuwe manieren van omgang met de complexiteit van de stedelijke problematiek om uiteindelijk ook met oplossingen te komen. Het tijdperk waarin de ontwerper (architect of stedenbouwer, om het even) ingezet werd om vooral esthetisch vorm te geven is daarmee voorbij. Ontwerp verbindt zich juist met de techniek waardoor de enginering designer de komende decennia de toon zal gaan zetten, zo is de stellige overtuiging van de Rotterdamse Metabolisten. De complexiteit van het stad-systeem vereist een andere rol van de ontwerper, die daarbij niet langer zonder de kennis en medewerking van andere specialisten kan. De rol van de architect zal daarom, bij acceptatie en toepassing van dit systemic design, drastisch veranderen. Maar wat die rol nu precies kan zijn, wat de werkelijk toegevoegde expertise van de ontwerper is, toch een beetje de hamvraag van deze tijd, konden de Rotterdamse Metabolisten nog niet duidelijk verwoorden.

Hierdoor ontstond het beeld dat het ze vooral gaat om het benadrukken van de juistheid en het uitdragen van de aanstekelijkheid van hun eigen overtuiging, werkwijze en de aantrekkelijkheid van de specifieke opgaven. De bindende factoren zijn de inspiratie voor het onderwerp van onderzoek en de methode, en de wens om op een zoekende en wat ongebonden wijze met een zekere dynamische flair dingen in beweging te zetten en nieuwe samenwerkingsverbanden (buiten het eigen vakgebied) te zoeken. Dit klinkt heel sympathiek, maar die ongedwongen houding laat ook veel ruimte voor speculatie en vaagheid ligt op de loer. En dat zijn elementen die niet altijd handig zijn als een initiatief zoals dit de publiciteit zoekt en voorbereid moet zijn op vragen naar status, profiel en ambities. Bij vlagen leek het er tijdens de bijeenkomsten ook op dat te concrete of stellige beweringen moedwillig werden vermeden, of dat er nog geen consensus over was, ook in de beantwoording van kritische vragen uit het publiek.

Screenshot website Rotterdamse metabolisten.

Er hangt dus nog wel wat weifelachtigheid om de groep heen. Dat is op zichzelf geen reden om het initiatief te bekritiseren. Wellicht dat verdere stappen en acties meer duidelijkheid zullen scheppen. De wijze waarop deze metabolisten manoeuvreren en formuleren kan op de langere termijn wellicht wel profijtelijk zijn. Het laat namelijk veel, zo niet alle, opties open. Niemand wordt geschoffeerd of buitengesloten, alle input en ideeën zijn welkom. Het is een open platform/structuur en geen gesloten lobbyclub – allemaal heel erg 2014. Maar bewijzen daarvan, bijvoorbeeld in de vorm van representanten die het sociale veld vertegenwoordigen, zaten dan weer niet naast de ontwerpers aan tafel. Dat voedt de onzekerheid over hoe uitgekristalliseerd dit collectief is dat zich als collectief presenteert, maar gelijktijdig ook geen collectief mag heten. De individuele kwaliteiten en capaciteiten van de bureau staan natuurlijk als een huis, maar een belangrijke vraag die blijft hangen na drie presentaties is of de Rotterdamse Metabolisten meer zijn dan een kortstondige bevlieging. Een oprisping die achteraf in belangrijke mate bepaald en opgeroepen werd door de thematiek van de IABR? Om een lijn die de bureaus alleen en soms gezamenlijk hebben ingezet meer te laten zijn dan de optelsom van de delen, vraagt natuurlijk wel om Sturm und Drang. Dan zal ook meer duidelijkheid ontstaan over de mate waarin deze bureaus zich met recht als collectief profileren als specialisten op dit gebied en zo een belangrijk thema als het metabolisme van de stad blijvend op de agenda kunnen houden.