Nieuws

Leuke kleine gebouwtjes: Bouwen in Kirgizië

In de serie leuke (kleine) projecten uit de ArchiNed Inbox een toren en een huisje. In de vroege zomer van 2014 reisde Gidus Hopmans met een groep vrijwilligers naar Kirgizië om een Yurt Lodge te bouwen.

Waar
De lodge ligt in het dorp Grigorievka aan het Issyk-Kul meer. Het gebied maakt deel uit van het UNESCO biosfeer reservaat in het centraal Aziatische Tien-Shan gebergte. De yurt lodge Bel Zhan is een sociaal economisch project van Jacobiene Ritsema ( adviseur duurzaamheid bij Witteveen en Bos) dat moet bijdragen aan de verbetering van de lokale economie.

Wat
De logde bestaat uit vier yurts, een toren en een huisje waar toeristen kunnen verblijven. Daarnaast zijn er voorzieningen zoals een toiletgebouw, buitenkeuken en een terras met vuurplaats. Samen met de Kirgiezen uit het dorp is gewerkt om de lodge in de zomer van 2014 te kunnen openen.

Bijzonderheden
Voor de logde hebben Dirk Jan Schaap, Arjen Spijkerman, Harro Wieringa en ondergetekende in Nederland een toren en huisje ontworpen die we samen met nog meer vrijwilligers en de lokale bevolking in Grigorievka zouden gaan bouwen. Een mooie maar ook vreemde uitdaging. Vreemd omdat het land ons vreemd is; een land waar we niet veel over weten, niet over de mensen, noch het klimaat, noch het landschap. Een voortijdig bezoek zat er niet in dus met beelden en verhalen zijn we aan de slag gegaan. Verdere gegevens: één maand bouwtijd.
Zonder de plek écht te kennen hebben we het ontwerp voornamelijk gebaseerd op de beschikbare bouwtijd én de materialen die daar van origine gebruikt worden en daardoor ook makkelijk te verkrijgen zijn. Verder zouden we ons laten verrassen door wat we daar aantreffen, zoals gevoel voor schaal, klimaat, mensen en misschien nieuwe invalshoeken.

Het terrein is de grote achtertuin van een van de huizen in Grigorievka. Zoals elke tuin in het dorp staat deze vol met fruitbomen en is hij ruim een halve hectare groot. Tuinen als deze voorzagen vroeger in de voedselvoorziening van de dorpelingen. Landschapsarchitecten Arjen Spijkerman en Harro Wieringa maakten een indeling voor het terrein: een yurt-camping tussen de fruitbomen en op het oude groenteveld kleine huisjes voor een iets luxer verblijf.
De yurt is een belangrijk uitgangspunt. De ronde tent van een met vilt bekleedde houten constructie zorgt al eeuwen lang een veilig en warm onderkomen voor de Kirgiezen, oorspronkelijk een nomaden volk, maar sinds de Sovjet-tijd zijn gebruiken veranderd. In de zomer trekken nog enkele Kirgiezen de bergen in, maar tegenwoordig steeds meer voor ten behoeve van het toerisme dan voor het zorgen en laten grazen van het vee.

De toren en het huisje zijn conceptueel elkaars tegenpolen. Het huisje is een beschermd en introvert verblijf met zicht op de boomgaard. De toren stijgt juist boven het terrein uit en biedt zicht op het dorp en de omgeving. De bergen aan de ene kant en het meer aan de andere kant. Het huisje is in tweeën gesplitst vanwege de schaal en de oriëntatie. Er is één volume om in te slapen en één om in te koken en te eten. Dit laatste volume is aan één kant geopend richting de tuin.
Om in korte tijd tot een vorm te komen en om voortgang te kunnen boeken is gekozen voor gelijke spanten. Voor het spant hebben we een traditionele vorm aangehouden, het dak wordt van houten shingles of vilt, net wat er voorhanden is.

In theorie klopte het, de praktijk was weerbarstiger. Het hout voor het huisje laat op zich laten wachten. Twee weken na onze aankomst arriveert eindelijk een vrachtwagen uit de bergen met ruw gezaagde boomstammen. Ze zijn iets anders dan we ons hadden voorgesteld en de dikte varieert van twee tot vijf centimeter. Met het team slagen we erin om de spanten opnieuw vorm te geven. Samengesteld met meerdere planken worden stabiele spanten gemaakt. Bij het opzetten van de spanten blijkt de vorm te groot te zijn in verhouding met de tuin. De spanten worden neergehaald en ingekort. Het huisje wordt kleiner en domineert minder op het oude groenteveld. Helaas kan het huisje niet worden afgebouwd. De stok is overgedragen aan de Kirgiezen uit het dorp. Dit najaar zal het gereed zijn.

Toren
Over de toren, met drie lagen en een uitkijkterras bovenop is nagedacht met betrekking tot vorm, verhoudingen, systematisch stapelen en materiaalgebruik. Hij is zo ontworpen dat met alleen menskracht tot acht meter hoogte kan worden gekomen. Er is geen kraan voorhanden en het bouwen van steigers zou te veel materiaal en tijd kosten. Daarom is de toren opgebouwd uit stapelelementen die steeds lichter worden naar mate het gebouw hoogte krijgt. Per halve verdieping gaat de toren de lucht in. Op deze manier kunnen we veilig de elementen plaatsen, de vloeren maken en de gevel dichten. Verdere details worden in het werk bepaald, afhankelijk van het soort hout, de te verkrijgen afmetingen en het aanwezige gereedschap.

Bouwen
Bij aankomst in Grigorievka staan alle bomen in de bloesem, een dorp in bloei. De start stond ons duidelijk voor ogen, eerst de fundering en daarna het maken van de elementen. Voor aankomst was nog niet duidelijk wat voor soort hout kon worden geleverd, de lokale Tien-Shan spar zijn of lariks. Ter plaatse blijkt het lariks te zijn, gezien het werk gunstig, larikshout kan onbehandeld gebruikt worden, het lokale Tien-Shan sparhout zouden we nog moeten branden of op een andere manier verduurzamen.

Voor de stabiliteit en de maatvastheid van de toren hebben we er voor gekozen om samengestelde hoekstaanders als eerste te plaatsen. Hiertussen zijn de stapelelementen geplaatst. Door elementen van 1,2m te gebruiken konden we stapsgewijs werken. Een werkvloer wordt op 1,2 meter op de balklaag van de eerste verdieping gemaakt, vervolgens wordt een vloer gelegd en kan de eerste trap worden geplaatst. Het procedé herhaalt zich bij de 2e verdieping en het dak.
Halverwege de toren beginnen we met schoren te plaatsen aan de binnenzijde. Deze dienen niet alleen voor de stabiliteit maar ook als element om het vilt aan vast te zetten. De gevel is opgebouwd uit schoren met vilt, een spouw en vervolgens gevelplanken. Gezien het relatief droge klimaat kan het hout snel drogen na een regenbui. De brede spouw voorkomt dat de regen het vilt niet kan bereiken. (In de winter wordt de toren niet gebruikt en kan deze geheel gesloten worden.)
Tijdens het werk besluiten we geen uitkijkterras te maken. De schaal van de tuin behoefte geen hogere toren en de bovenste verdieping biedt al een spectaculair uitzicht over de omgeving. Delen van de gevel zijn te openen. Op de onderste laag zijn slechts enkele delen te openen omdat hier de douche is. Op de middelste laag, waar een groot bed staat, is de gevel aan twee zijden te openen, waardoor men liggend in bed een prachtig uitzicht bij zonsop- en ondergang heeft.  En op de bovenste laag is de gevel geheel rondom te openen voor een panoramaview.

Het is voor het eerst dat we iets van dit formaat hebben ontworpen én zelf gebouwd. Deze combinatie is aantrekkelijk omdat improvisatie onontkoombaar is en dit het resultaat verrijkt. Voordat we naar Kirgizië gingen hadden we weinig idee hoe het daar zou zijn en wat we zouden aantreffen. Juist doordat we een sterk beeld hadden van wat we wilde realiseren konden we de toren en huisje aanpassen aan de locatie in Kirgizië. Ook heeft ‘tijd’ mij iets geleerd. Aan de ene kant was er weinig tijd, een maand om te bouwen, maar aan de andere kant hebben we de tijd genomen om zaken te bedenken, te testen en te bouwen. Dit is het resultaat ten goede gekomen.