Feature

Fortune Cookies

Tweeënhalf project lieten Mark Hemel en Barbara Kuit van Information Based Architecture zien gedurende hun twee uur durende optreden in de Brakke Grond (Amsterdam). Projecten die qua schaal niet verder uit elkaar hadden kunnen liggen: ’s werelds hoogste televisietoren die op dit moment in Guangzhou (China) wordt gebouwd, het ontwerp voor de naastgelegen tv-studio’s en een sculpturaal meubelstuk dat ontworpen is als rekwisiet voor fotoshoots.

Bij binnenkomst lag er op iedere stoel een fortune cookie. Barbara Kuit vertelde dat toen Mark Hemel en zij voor het eerst naar China vlogen voor de GZTV Tower, iedereen in het vliegtuig een fortune cookie kreeg. De boodschap in hun koekje luidde: ‘Soon you are making a long trip that will bring new perspectives’. Inmiddels zijn ze een aantal jaar en vele vluchten naar China verder en wordt hun ontwerp voor de hoogste televisietoren ter wereld daadwerkelijk gebouwd.

Aan het kleine project, het meubel, werden niet veel woorden vuil gemaakt. Voor een stylist in Londen werd een product ontworpen dat in de toekomst verder ontwikkeld kan worden. Het model toont gelijkenis met de witte kragen die we kennen uit de tijd van Michiel de Ruyter. Het gegolfde materiaal wordt ingeklemd tussen gladde vellen waardoor het als het ware een sandwichboard wordt. Een soort reusachtig ribkarton dat in verschillende samenstellingen van de lagenstructuur tot steeds wisselende ontwerpen zal leiden.

‘Aan een toren werken is exact hetzelfde als het werken aan iets kleins’, stelde Kuit. Bij het maken van een ontwerp wordt door hen niet direct gedacht vanuit het gebruik; hoe de mens in dit ontwerp gaat functioneren en hoe hij dit ontwerp gaat beleven, vormt geen uitgangspunt. Eerst wordt het materiaal ontwikkeld, het principe, het DNA. Uit dit materiaal volgt het ontwerp. Daarna wordt een landschap van varianten ontworpen waar iederéén iets in kan vinden, zoals kinderen een product gebruiken als wat het kan zijn en niet per se als waar het volgens de ontwerper voor is bedoeld.

Vernieuwende technologie is het belangrijkste ingrediënt van de architectuur van Information Based Architecture. Hemel en Kuit laten zich onder andere inspireren door de snelheid en roekeloosheid van nieuwe extreme sporten. Als voorbeeld werd het golfsurfen gegeven. Waaghalzen veranderden de context, en nieuwe vormen van surfen ontstonden, zoals woestijnsurfen en luchtsurfen. ‘De context wordt gewijzigd, er zijn geen regels meer en daar kunnen vervolgens nieuwe dingen uit ontstaan’, aldus Hemel. Op die manier gebruiken Hemel en Kuit microstructuren van bijvoorbeeld menselijk bot of haaienhuid; duizenden malen vergroot en in een architectonische context.

Een mooi voorbeeld van deze werkwijze is het ontwerp voor de televisiestudio’s van Guangzhou. Het concept is eenvoudig. Het volume van de studio’s kan nog het best omschreven worden als een bundel plastic rietjes waar op dusdanige wijze plakken van zijn afgesneden dat er op de snijvlakken steeds andere gevelopeningen ontstaan. De vormen die ontstaan – cirkel, ellips, boog – zorgen voor verschillende doorzichten. ongeplande variaties in de dikte van de gevel geven vervolgens onverwachte uitkomsten.

Staat het modernisme voor het uit elkaar trekken van de verschillende functies, Hemel en Kuit streven naar het zoveel mogelijk integreren van de functies in één materiaal. Het materiaal, de ontworpen structuur, is derhalve niet alleen gevel, maar tegelijkertijd de draagconstructie en beelddrager. Iedere tube van twee meter doorsnede bevat een beeldbuis. Alle beeldbuizen van het object tezamen werken als de pixels van een televisiescherm. Hierdoor kan het volume waar zich de televisiestudio’s in bevinden tevens een driedimensionale beelddrager worden.

televisietoren Guangzhou

Ook de televisietoren is vernuftig. De toren bestaat uit 24 kolommen die door 44 ringen met elkaar verbonden zijn. Door de bovenste en onderste ellipsvormige ring een kwartslag ten opzichte van elkaar te draaien ontstaat een elegante, ranke maar toch krachtige toren. De mate waarin de ellipsen ten opzichte van elkaar draaien bleek niet alleen het architectonische beeld te beïnvloeden maar ook de bouwkosten. Met het draaien verandert namelijk het krachtenverloop, de stijfheid, het volume, de lichttoetreding et cetera. Deze draaiing is in een draadmodel gemakkelijk na te bootsen. Het had als voordeel dat de opdrachtgever in China zelf eenvoudig een model kon maken. ‘Dit maakte het makkelijker om over de toren te communiceren en bleef het niet de onaantastbare visie van de architect’, aldus Hemel.

De discussie na afloop van de lezing ging voornamelijk over de bouwhausse in China en de vraag of het Hemel en Kuit gaat lukken om het nieuwe China op een verantwoorde manier vorm te geven. Hemel vergeleek China met een adolescent in de wijze waarop zij deze bouwproductie voeren. ‘Maar Nederland heeft ook haar fouten gemaakt in de jaren zestig, iedereen moet zijn eigen mogelijkheden krijgen.’ ‘De heel verschillende culturen vragen om andere oplossingen dan in Nederland gebruikelijk zouden zijn. Je kunt niet in Nederland iets bedenken en het daar gaan verkondigen.’

Felix Claus gaf, in zijn theatrale lezing in de Brakke Grond twee jaar geleden, af op de jonge Nederlandse architecten die in China bouwen. Hij sprak zijn zorg uit over het ontstaan van een superkapitalisme waar de openbare ruimte als bindmiddel zou verdwijnen. Deels wordt dit door Mark Hemel onderschreven: ‘Je verzint iets kleins en dat doe je in China honderd keer zo groot, en dat is niet goed. Wanneer je op die grote schaal gaat ontwerpen moet het meer gelaagdheid krijgen. Je kunt niet uitvergroten, verschalen. Je kunt wel oplossingen die op kleine schaal nuttig bleken ook op grote schaal toepassen.’ Maar er werd aan toegevoegd dat ‘Chinezen minder waarde hechten aan het behouden van het verleden. Zij kijken naar de toekomst en gaan op dit moment helemaal los. Het is niet uitgekristalliseerd hoe het land gaat worden. Hier kan je kritiek op geven, maar het is voor ons juist heel inspirerend gebleken.’ Het bureau wil vooral ‘nieuw terrein winnen, meer complexe en nieuwe dingen doen en meer dingen tegelijk oplossen.’ Na het modernisme en postmodernisme willen Hemel en Kuit écht nieuwe architectuur maken. Ze willen dit zo graag dat ze menen dat wat ze maken niet meteen het juiste hoeft te zijn, als het maar nieuw is.