Nieuws

Groeten uit dushi Korsou

Binnen het Koninkrijk der Nederlanden, op ruim negen uur vliegen vanaf Amsterdam, ligt zeventig kilometer voor de kust van Venezuela dushi Korsou. Het is het eiland van de Geniale Anarchie, van Papa Godett en het Brionplein, van de revolutie van 30 mei 1969. In de succesvolle ArchiNed zomerreeks Groeten uit.. …jaargang 09 dit keer een overzicht van cultuur en architectuur van Curaçao.

Curaçao beslaat in oppervlakte 444 vierkante kilometer, heeft zo’n 150.000 officieel ingeschreven inwoners en herbergt zestig verschillende nationaliteiten. In 1954 verkreeg het eiland zijn autonomie, binnenkort een status aparte? De cultuur van Curaçao is kleurrijk en ongrijpbaar, maar ook nog steeds sterk door Nederland beïnvloed. Tegelijkertijd toont het eiland qua klimaat, vegetatie, informele bouwwijze, passie, soepele heupen en levensstijl veel meer verwantschap met het Caribische gebied en Latijns-Amerika. De lokale voertaal is het Papiaments, sinds 2007 de tweede officiële taal naast het Nederlands. Elkaar groeten wordt hier erg op prijs gesteld en met een vriendelijk ‘bon dia’, ‘bon tardi’, ‘bon nochi’ en (‘masha) danki’ kun je ver komen. Veel mensen verstaan en spreken Nederlands. In de armere delen van het eiland is het Nederlands minder gangbaar en is het Spaans naast het Papiaments sterk in opkomst. De taaldiscussie is hier sterk gepolitiseerd, waardoor het Papiaments spreken ook steeds meer een politiek statement is geworden.
Zo’n dertig baaien met ieder hun eigen onderscheidende natuurlijke karakteristieken, sieren de kustlijn van Curaçao. Vanwege de noordoostelijke passaat is het alleen aan de zuidkust echt verantwoord om te zwemmen. De toeristische druk aan die zijde is hoog, en ook op Curaçao rukt het massa- en vooral et cruisetoerisme op. Een tweede cruiseterminal is in aantocht met daarop vooruitlopend verhitte discussies over de locatiekeuze.

Playa Grandi

Westpunt
Voor wie Curaçao avontuurlijk wil verkennen en Willemstad als stad wil ervaren, begint zijn kennismaking in Westpunt. Westpunt is het eerste, door vrije slaven gestichte dorp op het eiland. (In de Nederlandse koloniën werd de slavernij heel laat, pas in 1863, afgeschaft.) Nu is het vooral bekend als vakantieoord waar veel Curaçaose families uit Willemstad een buitenverblijf hebben. Westpunt staat voor veel Curaçaoënaars dan ook synoniem voor vakantie.
In het uiterste westelijke deel van het eiland liggen drie baaien die zeer de moeite waard zijn: het meest zuidelijk ligt Playa Forti. Deze ligt naast Playa Grandi, ook wel Playa Piskado genoemd. Het is een klein paradijs, te bereiken via een kleine toegangsweg door het Manzalinabos  die eindigt in een kleine, idyllisch vissershaven. Ondanks flinke schade en verlies van boten door orkaan Omar in oktober 2008 varen nog iedere dag kleine vissersboten uitvaren en is er  – voor diegenen die toevallig er rondhangen als de bootjes binnen komen varen -verse vis te koop. Vaste tijden zijn er niet. In het weekend is ook de Chaleco snack geopend en kun je tussen de vissers genieten van het prachtige uitzicht met een heerlijke koude Polar ter verkoeling.

Bruynzeelwoning

Iets verder op richting noorden – voor fanatieke zwemmers en snorkelaars een avontuurlijke zwemtocht van baai tot baai – ligt Playa Kalki, een intiem en als privé-strand vermomde publieke strand bij Jacob Gelt Dekkers Kura Hulanda Lodge (voorheen: Kadushi Cliffs hotel). Het is een hotel dat behalve veel toeristen, ook voor de meer gefortuneerde Curaçaoënaars die er even tussenuit willen, maar niet van het eiland af, een favoriet rustoord is. Het contrast tussen de door armoede getekende streek en de luxe enclave van de met vijf sterren onderscheiden Lodge is groot en confronterend.
Op de Weg naar Playa Kalki, direct aan zee, staat nog een originele en gave Bruynzeel woning op neuten; een succesvol Surinaams exportproduct van de inmiddels gesloten en sterk in verval geraakte Bruynzeel fabriek. Erg jammer dat deze woningen niet meer in productie zijn. Voor wie zich bezighoudt met duurzame, tropische zelfbouw architectuur moet het slim doordachte, kant-en-klare Bruynzeel bouwpakket, gemaakt van kwalitatief hoogwaardige restant hout en uitgevoerd in verschillende groottes erg aanspreken. Er zijn overigens ook van andere Bruynzeel typen voorbeelden op het eiland te vinden, onder andere in de wijk Sunset Heights. Schuin tegenover de Bruynzeel woning liggen midden in het natuurgebied enkele desolate kassen. Het is een overblijfsel van een gestrand Gelt Dekker experiment voor het kweken van aardbeien en tomaten.
Voor een woestijnervaring in de ‘mondi’, zoals het woeste,  vaak moeilijk toegankelijke platteland op Curaçao genoemd wordt, volg de bordjes Watamula en eindig in een krater-achtig landschap van uitgesleten en kalksteen en hoogopspuitende water: Watamula National Park. Voor fanatieke mountainbikers ook een zeer uitdagend landschap, langs cliffen, over steile hellingen en door dichtbegroeide cactuspoorten.

Eet- en cultuur
Voor maagvullende activiteiten, is naast de aanwezigheid van lokale Snèks (niet missen: het Snèkboek van beeldend kunstenaar Herman van Bergen), de Lodge bij Play Kalki en restaurant Jaanchi, met leguaan als toeristische attractie op de menukaart, een huisgemaakte pizza in het Amerikaanse huiskamerrestaurant Solfood van David en Sunshine, geen straf. Het is, wanneer je tenminste op tijd bent (ruim voor 19.00 uur) en alleen op vrijdag, zaterdag en zondag bovendien een toplocatie om de zon te zien ondergaan vanwege het over de rotsen uitstrekkend terras dat uitkijkt op de vissershaven en de Caribische zee.

Voor wie liever tijdens het middaguur een warme maaltijd verorbert en het geen bezwaar vindt daarvoor enkele kilometers verder te rijden, is er op ongeveer 20 minuten richting het Oosten, net voorbij het eerstvolgende dorp Barber, in het gehucht Pannekoek, landhuis Dokterstuin. Heerlijk lokaal eten, kuminda Krioyo, in een ontspannen atmosfeer, Er is Jambo (soep) voor wie durft en het slijm van de kadushi (cactus) geen probleem is, papaya ‘stoba’,  Mula en andere vers gevangen vis en natuurlijk funchi als bijgerecht. Dokterstuin is een van de negentig landhuizen die het eiland rijk is. Ieder landhuis heeft zijn eigen geschiedenis.Sommige van deze plantagehuizen zijn ernstig in verval geraakt, andere net iets te strak gerestaureerd om nog sporen uit het verleden te kunnen waarnemen. Maar allemaal liggen ze op de mooiste plekken van het eiland: solitair, hoog en met uitzicht op zee.
Een stedelijke variant voor goed lokaal eten is de tot populaire lunchoord herbestemde markthal, Marshe Bieu in de historische binnenstad van Willemstad met keuze uit meerdere gaarkeukens die zich van elkaar onderscheiden door de vaste, lokale kokin.
Nog iets verder door Bandabou rijdend, zoals dit deel van het eiland ten westen van Willemstad heet, ligt ongeveer halverwege de Weg naar Westpunt een ander landhuis waar het eten goed is: hotel en restaurant Landhuis Daniel, vernoemd naar de stichter Daniël Ellis en een van de oudste, zeventiende eeuwse landhuizen op het eiland. Vooral de stew met peertjes is favoriet onder de vele vaste klanten.

Woonhuis Peter Struycken in aanbouw

Vlakbij voorbij landhuis Daniel, richting St. Willibrordus en langs de zoutpannen met flamingo’s bij Jan Kok, staat op het smalste gedeelte van het eiland (vijf kilometer) een uitgesproken staaltje hedendaags tropisch bouwen: het woonhuis van Carlos (Carel) Weeber in San Sebastian. Het is het eerste en tot nu toe enige overzeese project opgenomen in het Jaarboek Architectuur in Nederland (2006/2007). Recentelijk is deze Fremdkörper op Bandabou vergezeld van een fel geel gekleurde buur, ook een Weeber-ontwerp. Het is het huis van beeldend kunstenaar en kleurenspecialist Peter Struycken. Over niet al te lange tijd zullen op het verderop gelegen ressort Coral Estate, de voormalige plantage St. Rif (onderwerp van ‘Zoutrif’ het laatste boek van NRC-correspondente Miriam Sluis), en in Jan Thiel-west varianten van zijn Weebers woonhuis te bewonderen zijn

Julianabrug met daklandschap Willemstad

Emmabrug met zicht op Fort Amsterdam en Punda

De stad
En dan is er Willemstad, de stad die in 1634 werd gesticht door de West-Indische Compagnie met Fort Amsterdam als basis. Over de Julianabrug rijden vanaf Otrabanda is een ervaring op zichzelf. Als een achtbaan in een pretpark toornt deze  in de jaren zestig aangelegde brug hoog boven de stad uit. Via de loops, de op- en afritten, rijd je de historische kern van Willemstad in die in 1997 is geplaatst op de Werelderfgoedlijst. Een andere curiositeit is de Emmabrug over de St. Annabaai, een pontonbrug uit 1888, die de wijk Punda verbindt met het Brionplein en Otrabanda. Op steenworp afstand van dit plein ligt het vijfsterren hotel Kura Hulanda, dat als toeristisch bastion een deel van de wijk Otrabanda heeft opgeëist. In de wijk Pietermaai is ook een grootschalige hotelontwikkeling in volle gang, maar een die met veel respect voor de historische bebouwing en bebouwingsstructuur de buurt annexeert en nieuw leven inblaast. Voor een goed fles wijn is ‘Servir Frais’ een naam om te onthouden. Liever een goed glas wijn bij een geserveerde lunch of diner? Probeer dan Mundo Bizzaro aan de Nieuwestraat 12 of iets verder aan zee gelegen de recentelijk geopende Beachclub & Restaurant Moon Pietermaai 152 (www.mooncuracao.com) met siësta- en zwemgelegenheid. Voor meer zakelijk getinte afspraken is Intermezzo, iets verderop aan het Julianaplein gelegen, favoriet.
En verder kan een bezoek aan de Mikve Israel-Emanuel , de oudste synagoge van het westelijk halfrond uit 1651 goed gecombineerd worden met een authentieke Italiaanse lunch bij Il Barile Da Mario, Hanchi Snoa 12 in Punda.

Woningbouw Lobo en Silvestro

Een wijk die wat verscholen ligt aan de andere kant van het Waaigat, maar ideaal is voor een stadswandeling in de namiddag, is de eind negentiende eeuwse wijk Scharloo Abou met een ongekende variëteit aan neoclassicistische villa’s en direct aangrenzend een levendige, kleurrijke volkswijk, Fleur de Marie. Het terrein van J.A.J. Sprock Distilleries, waar de alcoholfabriek is gevestigd, bekend geworden met de productie van de Caribische crèmelikeur Ponche Kuba, was onlangs onderwerp van een project waarbij de TU Delft Bouwkunde, ®MIT betrokken was. Een initiatief in samenwerking met de Dienst Ruimtelijke Ontwikkeling  en Volkshuisvesting (DROV) om te onderzoeken welke toekomstige ontwikkelingen een impuls kunnen geven aan deze zogenaamde ’transmission zone’ van het werelderfgoedgebied. Een georganiseerde stadswandeling kan ook, in Otrabanda, onder begeleiding van de architecten Michael Newton of Anko van der Woude, elke woensdag- respectievelijk donderdag. Vertrek om 17.30u bij de vlaggenmast op het Brionplein.

Ben Smit – Mansion Simon Bolivar

Rietveld, Smit, en andere modernen
Gerrit Rietveld bezocht Curaçao in 1949 op uitnodiging van de in Rotterdam geboren Chris Engels, een arts die naast zijn werk op cultureel gebied over vele talenten beschikte en ongekende impulsen heeft gegeven aan de beeldende kunst, muziek en architectuurontwikkeling op Curaçao. Aan zijn opdrachtgeverschap dankt Curaçao het Mgr. P.I. Verriet Instituut aan de Salsbachweg in Santa Maria. Het is een opvanghuis voor verstandelijk gehandicapten, ontworpen door Rietveld. Ook ontwierp Rietveld voor hem een trap voor Engels’ woonhuis ‘Stroomzigt’ (1753) in Otrabanda.

Een andere architect die een grote bijdrage heeft geleverd aan de architectuurontwikkeling op Curaçao is Ben Smit. Zijn eigen woonhuis aan de Angloweg in Mahaai en Mansion Simon Bolivar, aan de J.B. Gorsiraweg – ontworpen als woonhuis voor de Venezuelaanse consul en een geschenk van de Nederlande Antillen aan Venezuela voor hun hulp tijdens de Tweede Wereldoorlog – zijn opgenomen in de Curaçaose top tien van moderne architectuur, samengesteld door de Stichting DOCOMOMO Curaçao.
Ben Smit ontwierp in de jaren negentig onder pseudoniem nog een woonwijk, als deelname aan een prijsvraag, waarin zijn project als tweede eindigde. De prijsvraag werd gewonnen door een project van de lokale architect Ronny Lobo en de Venezulaanse architect Dominico Silvestro. Zowel de eerste als tweede prijs zijn in Otrabanda gerealiseerd en liggen op steenworp afstand van elkaar.

Bioscoop Cinelandia

Architectonisch interessant is ook de voormalige Art Deco bioscoop Cinelandia aan het Hendrikplein in Pietermaai van de architect P.A. Stuyvenberg uit 1941. Het gebouw verkeert momenteel in zwaar verwaarloosde staat en is onderwerp van heftige discussies vanwege een aanvraag tot sloop door de eigenaar en een tweede poging het gebouw tot monument te verklaren, waar de eigenaar bezwaar tegen heeft gemaakt. Binnenkort volgt de gerechtelijke uitspraak.  En uiteraard zijn de Isla olieraffinaderij met haar hoofdkantoor, laboratorium en de voormalige SHELL expat woonwijken Emmastad en Julianadorp architectonische en stedenbouwkundige musts.

Mochten er verschijnselen van architectuurmoeheid optreden, dan biedt een trip naar het oostelijke deel van het eiland, Bandariba, goede alternatieven met de keuze uit een bezoek aan de Sente Bibu (Aloë Vera) plantage (www.aloecuracao.com) of de Struisvogel Farm (www.ostrichfarm.net). Een dagje Riffort Village (vergeet dan niet  het Renaissance hotel te bezoeken, met een kunstmatig ‘Eternity’ strand op de eerste verdieping), het Spaans Water, Zanzibar (Jan Thielbaai), Sea Aquarium of Mambo Beach kan natuurlijk ook