Het uitzicht op de stad en de Hudson rivier tijdens de 800 meter lange wandeling over The High Line in Manhattan is een ware traktatie. Tussen het ‘omhoog kijken’ in de straten en het ‘omlaag kijken’ vanuit de wolkenkrabbers geeft de wandeling een verhoogde panoramische ervaring van New York. Khoi Tran sprak met enkele betrokkenen over het succes van de hergebruikte spoorlijn.
High Line, New York / ontwerp James Corner Field Operations, Diller Scofidio & Renfro, Piet Oudolf / foto Hans Joachim Dudeck (07.2009)
Tijdens mijn verblijf in Manhattan, ter gelegenheid van de viering van de 400-jarige relatie New York Amsterdam, raakte ik nieuwsgierig naar de werkelijkheid achter de lyrische verhalen over het openbare park The High Line, een herontwikkeling van het verhoogde goederenspoorlijn uit de jaren dertig aan de westelijke oeverzijde van Manhattan. Naast voor de hand liggende vragen als, ‘werkt het openbare park echt zoals het bedoeld is?’, was ik benieuwd naar de relatie tussen de ontwikkeling van het openbare park en het (toekomstige) omringende commerciële programma. Is The Highline als proto-typologie toepasbaar op andere plekken? Ofwel kunnen we in deze economische commerciële krappe tijden gebruik maken van het Amerikaanse credo: ‘If you built it, they will come.’
Flora, fauna en picknickers
De herontwikkeling van een in onbruik geraakte verhoogde spoorlijn is niet nieuw, in Parijs is een in opzet gelijkvormig project, de Promenade Planteé, al een tijd in gebruik. Lisa Switkin, Associate Principal bij Field Operations, het ontwerpbureau dat meewerkte aan The High Line, vertelt dat ze het project samen met haar opdrachtgevers bezocht ter lering en inspiratie. ‘Anders dan de Promenade Planteé wilden we geen lineaire pad met een eenzijdige doorsnede van beplanting. De doorsnede van The High Line varieert in zones met beplanting zoals een meander’, legt ze uit. Het resultaat is daadwerkelijk een gevarieerde wandelroute over, langs en zelfs door de bestaande bebouwing heen. Over de oude gietijzeren constructie zijn in de lengte stroken van beton gelegd als aanduiding van het wandelgebied. Door de in afmeting verschillende openingen en kieren van de stroken groeit een grote verscheidenheid aan planten.
De Nederlandse floraontwerper Piet Oudolf vertelt dat zijn beplantingsconcept voor The High Line geïnspireerd is op de overwoekering van oude treinsporen. Deels is die originele begroeiing behouden gebleven, maar Oudolf voegde ook planten toe die voorkomen in Amerikaanse landschappen als de prairie. Niet alleen zorgt dit voor een grote diversiteit aan flora in de stad, maar het trekt ook veel insecten en vogels aan. De ‘wilde’ begroeiing wordt overigens continu beheert door vrijwilligers en mag niet betreden worden, al zien we mensen stiekem picknicken in de bosjes. Bepaalde zones zijn afgebakend met platen cortenstaal, daar liggen nog de oude treinsporen, half overwoekerd. De bezoekers rusten op houten banken, die zich als stroken omhoog vouwen vanuit de betonnen wandelroute.
Panorama & voyeurisme
Sinds de opening in juni 2009 wordt The High Line druk bezocht. Er zijn twee soorten bezoekers te onderscheiden; toeristen en lokale bewoners die hun vrienden en familie rondleiden. Ze flaneren en genieten en masse van de groene stadswandeling op negen meter hoogte, met het prachtige uitzicht op stad en rivier. Al kijkend over de daken van de oude pakhuizen en naar New Jersey aan de overzijde van de rivier, ervaren de bezoekers wat vroeger alleen de bestuurders van de goederentreinen zagen toen ze met hun vracht langs de westelijke oever van Manhattan reden.
De inwoners van Manhattan die het openbare park bezoeken doen dit echter niet hoofdzakelijk voor hun dagelijkse ontspanning. ‘Ik bezoek The High Line niet regelmatig,’ biecht New Yorker Sofia Castricone op, ‘maar leidt mijn gasten van buiten de stad er wel graag rond. Als ik hier sta voel ik me ook een beetje toerist, het is fun en exciting! Misschien heeft dat iets te maken met het voyeurisme naar de omringende gebouwen.’
Gebiedsontwikkeling
De officiële entree naar de voormalige spoorlijn bevindt zich in het Meatpacking District. Dit gebied is al jarenlang het toneel van de herontwikkeling van verlaten pakhuizen tot uitgaansgelegenheden voor New Yorkers en bezoekers uit New Jersey, in de volksmond de Bridge-ers en Tube-ers genaamd. Rondom de entree en onder het eerste gedeelte van The High Line bevinden zich – naast enkele nog vervallen en dichtgetimmerde panden – vele luxe kledingwinkels, lunch- en dinergelegenheden en een hot en luxueus hotel. Over de ogenschijnlijke symbiotische relatie tussen de herontwikkeling van de spoorlijn en het omringende gebied onthult Lisa Switkin: ‘In het ontwikkeltraject werd The High Line gered door een studie die wees op de hogere opbrengsten uit inkomstenbelasting van het omringend gebied, dan de exploitatie van een directe hergebruik van het oude spoor zou opbrengen. Ook werd in dezelfde tijd dit deel van het Meat Packing District, voorheen alleen voor industrie bestemd, herbestemd voor commercieel en residentieel programma. Zo bekeken zou The High Line niet zonder de omringende ontwikkelingen hebben kunnen bestaan, en niet andersom.’
De werkelijkheid
Het totale ontwerp, de uitvoering in flora diversiteit en bouwkundig detail, inclusief de nazorg, is in zijn eerste fase goed gelukt. Ook dankzij de ‘nieuwe’ panoramische belevenis van New York en het verrassende voyeurisme naar de omringende bebouwing is het park zeker een bezoek waard. Aan bezoekers en positieve recensies geen gebrek, getuige de drukte op The High Line en in omliggende lunchgelegenheden op een dinsdagmiddag in september.
Maar kan het project als voorbeeld gebruikt worden om soortgelijke stedelijke situaties te creëren? Bijvoorbeeld in Rotterdam waar de verhoogde Hofpleinlijn stil komt te liggen. Enkel een eenzijdige invulling van de ‘restanten’ is in deze case onvoldoende. In New York ligt de The High Line in een gebied waar de gentrification allang aan de gang was. De ogenschijnlijke katalyserende werking behoeft dus meer dan een enkele attractie. Gemeentelijke beleidsmakers en ontwikkelaars moeten in de directe omgeving van een dergelijk project een gevarieerd programma mogelijk maken en in ogenschouw nemen wat de toekomstige economische maar ook de maatschappelijke inkomsten op lange termijn zullen zijn. ‘If WE built it, they will come.‘