Recensie

De stad van de toekomst

In zijn onlangs verschenen boek De stad als interface stelt journalist en onderzoeker Martijn de Waal een aantal boeiende vragen. Hoe zullen de Nieuwe Media de stad veranderen? Op welke manier kunnen de Nieuwe Media een – positieve of negatieve – bijdrage leveren aan de openbaarheid van de stad? Leiden ze tot vervreemding en eenzelvigheid, mondig burgerschap of totalitaire vercommercialisering? De Waal schreef een uiterst stimulerend boek dat aanzet tot denken.

Nieuwe Media zoals de smartphone, navigatie tools en sociale netwerken, maar ook bijvoorbeeld bewakingscamera’s, zijn inmiddels een vanzelfsprekend onderdeel van ons dagelijks leven. Volgens Martijn de Waal staan we pas aan het begin van een revolutionaire ontwikkeling, een die we, als we hem mogen geloven, zelf richting kunnen geven. Vanuit deze gedachte kijkt hij naar de gevolgen – gevaren én kansen – van het massale gebruik van de Nieuwe Media voor de openbaarheid van de stad.

Om te onderzoeken wat de Nieuwe Media betekenen voor de openbaarheid van de stad, worden geschriften van filosofen (Jürgen Habermas), sociologen (Richard Sennett), stadsgenieters (Walter Benjamin) en stadsactivisten (Jane Jacobs) aangehaald. Daarnaast definieert de auteur in zijn inleiding een aantal begrippen en categorieën waaraan de casestudies in het boek, stedenbouwkundige ontwerpen en mediale fenomenen, worden gespiegeld.

Beslissend voor onze visie op openbaarheid is ons achterliggend ideaalbeeld van de stad. De Waal onderscheidt drie stadsidealen: de libertaire stad (geïndividualiseerde burger-consumenten gebruiken de stad als een markt voor vraag en aanbod); de republikeinse stad (burgers hebben de vrijheid om een eigen leefstijl te kiezen en combineren dit met het bewustzijn van een gedeelde verantwoordelijkheid voor de stad); en de communautaire stad (de stad kan alleen functioneren door een gemeenschappelijke identiteit van gelijkgestemde burgers).
Het is duidelijk dat De Waal een aanhanger van de republikeinse stad is, zoals hij ook op zijn website schrijft: ‘Ons vertrekpunt […] is steeds het publieke belang […] uit nieuwsgierigheid naar nieuwe manieren waarop publieke organisaties, functies en taken vorm kunnen krijgen.’

Wikicity. Dynamische kaarten van de stad: podia, verslaglegging en positie stadsbussen tijdens een festival in Rome

Als tussenzone tussen het privédomein en de openbaarheid herintroduceert Martijn de Waal in het boek het begrip parochiale domein, een term afkomstig van socioloog Lyn Lofland. Parochiale domeinen betreffen die plekken in de stad waar gelijkgestemden elkaar tegenkomen, zoals een Turks koffiehuis. Ook het begrip interface, te vertalen met koppeling of verbinding, speelt een belangrijke rol. In zijn boek beschrijft De Waal hoe stedelijke openbaarheid als interface functioneert, en in het verleden altijd al heeft gefunctioneerd, tussen individu en collectief belang.

Deze stedelijke openbaarheid kan niet langer puur ruimtelijk-fysiek worden opgevat, zoals de 19e-eeuwse boulevard waar flaneur Walter Benjamin de Parisiens kon observeren. Zonder de niet-fysieke structuren te beschouwen, de Nieuwe Media dus, worden belangrijke manieren gemist waarop stedelingen bij elkaar komen, aldus De Waal. Daarbij zijn interfaces (de boulevards, LinkedIn) niets minder dan neutraal: ze worden gemaakt met bepaalde bedoelingen én ze beïnvloeden onze kijk op de werkelijkheid.

Bovengenoemde begrippen en categorieën gebruikt De Waal om over uiteenlopende thema’s na te denken als het stempel-ontwerp in Pendrecht, opgeëist door voorstanders van de libertaire, de republikeinse én de communautaire stad; de geboorte van de ‘buurt’-gedachte als parochiaal denkbeeld; het verschuiven van een republikeins stadsplein naar een door subculturen te ‘annexeren’ ruimte, ter illustratie gebruikt hij hiervoor het Rotterdamse Schouwburgplein; en het spelenderwijze veranderen van stedelijke openbaarheid door digitale interactieve kunstprojecten als Body Movies.
De De Stad als Interface. Hoe nieuwe media de stad veranderen is interessant, inspirerend en stimulerend. Waal schrijft intelligent en beeldend, na lezing van zijn boek kijk je met andere ogen naar ontwerpen waarvan je dacht alles al te weten. Lees het zelf!

Een aantekening: Nieuwe Media zijn een nog jong en uiterst iriserend fenomeen. Hebben zij werkelijk de kracht, de Stad – een 10.000 jaar oude vorm van samenleven – in wezen te veranderen? In zijn briljant geschreven boek Parijs. De verborgen geschiedenis vertelt Andrew Hussey over de veranderingen van de stad die tot stand komen door het volk, dus de gewone mensen, met als drijfveren seks, porno, drank en oproer.  Machtige onderstromen, die de stad keer op keer letterlijk binnenste buiten keren. Media zijn een medium, een instrument of drager. Ze veranderen de stad niet zo zeer zelf, ze transporteren de onderstromen. Zoals De Waal zegt: de Nieuwe Media zullen een belangrijke rol spelen voor de toekomst van de stad en daarmee voor onze manier van samenleven.