Recensie

TEAMWORK – Kustzone in Almere Poort

Op 31 oktober werd in het Almeerse Museum De Paviljoens de tentoonstelling TEAMWORK geopend door Adri Duivesteijn, wethouder van Ruimtelijke Ordening en Wonen. Teamwork, omdat de Gemeente Almere drie marktpartijen heeft uitgenodigd hun visie te geven op de ontwikkeling van de Kustzone in Almere Poort en omdat Museum De Paviljoens op basis van hetzelfde programma van eisen drie teams van kunstenaars aan het werk heeft gezet.

De eerste versies van de zes plannen worden momenteel tentoongesteld, de definitieve ontwerpen worden vanaf 24 januari 2009 gepresenteerd. Bij de vorming van de definitieve plannen worden Almeerders uitgedaagd om hun mening te geven en hun persoonlijke ideeën te delen. De organiserende partijen hopen op een kruisbestuiving tussen marktpartijen en kunstenaars. Het resultaat is een bonte verzameling plannen die van verschillende, soms verassende kanten naar de meest maakbare stad van Nederland kijken.

De drie marktpartijen Vesteda, Amvest en BPF Bouwinvest tonen ambitieuze plannen. Ze willen indruk maken en pakken groots uit met talrijke verwijzingen naar badplaatsen in binnen- en buitenland. Almere moet de ‘Strandstad van de Randstad’ worden, zoals voormalig Stadsbouwmeester Francien Houben Almere ooit noemde.

Vesteda zet met het plan ‘Almere Kust als Boegbeeld voor Almere’ in op een combinatie tussen gezellige stedelijkheid en strand. De kust als boegbeeld wordt vormgegeven door een skyline met brede strandboulevards. Het plan is onderverdeeld in vier verschillende werelden die aan elkaar worden geknoopt door een groene ruggengraat. Het is een keurige maar ook voorspelbare visie met statige appartementen in het noorden, een gezellige haven met bedrijvigheid in het midden en een baai met strand en recreatie in het zuiden.

Amvest droomt met ‘Strand en Duinen’ van echte zandduinen. Drie hoge duinen van 10 meter liggen haaks op de dijk en verbinden het strand met het achterliggende landschap. Het unieke strandgevoel is daarmee voor alle bewoners van dit nieuwe stadsdeel te beleven. De ambitie van Amvest is om het gebied te ontwikkelen tot meest duurzame wijk van Almere. Dit wil ze bereiken door onder meer de verbetering van de ecologie van het IJmeer en het Markermeer en door het bouwen van energieneutrale woningen. Beelden van een magnoliavallei en kreken met zuiver water moeten dit gevoel versterken, evenals de vele stedelijke voorzieningen die Amvest en andere marktpartijen voorzien.

Het plan ‘Van lage polder tot grote hoogte’ van BPF Bouwinvest neemt de dijk als uitgangspunt. De inwoners van Flevoland kijken vanaf het begin van de drooglegging van de polder letterlijk tegen de dijk aan. Francien Houben heeft het in onderzoeken en visies van haar bureau Mecanoo al aanbevolen: ‘Kijk over de dijk heen. Bouw op en over de dijk en gun de mensen een weidse blik over het water. Benut deze (woon)kwaliteit als unique selling point van Almere.’ De visie van BPF speelt in op deze zienswijze en verbreedt de dijk, alsof het de Noordzeekust betreft, met heuvels, glooiingen en uitzicht. Een houten boardwalk verbindt het centrum (vormgeven als een Zuiderzeehaven) met het strand en het park. De kwaliteit zit volgens BPF in de sociale verbondenheid en de leefbaarheid, niet in de stenen. Hoe dit uitgewerkt gaat worden blijkt nog niet ondubbelzinnig uit dit plan.

1 veranderende zandsculptuur, Artgineering (foto: Gert Jan van Rooij)

2 wandtapijt: woorden vormen het weefsel van het stadsbeeld, Fortuyn, Vriends en Karssen (foto: Gert Jan van Rooij)

3 Parquette Vestigingspel, Bureau Venhuizen (foto: Gert Jan van Rooij)

De drie teams met kunstenaars pakken het bescheidener aan. Opvallend is dat zij alle drie uitgaan van bestaande kwaliteiten van Almere. Voor veel mensen geldt Almere als een jonge stad, hopeloos op zoek naar een eigen imago en identiteit. Door juist op zoek te gaan naar bestaande karakteristieken en deze te benadrukken laten de kunstenaars zien dat er een unieke plek kan ontstaan, niet te vergelijken met de ambitieuze en vaak hermetische referentiebeelden van de marktpartijen.

Je betreedt de tentoonstelling door een enorme zandheuvel die door Museum De Paviljoens glooit. Het ‘Almeerder Zand’ (2008) is een veranderende zandsculptuur zonder eindbeeld. In de ogen van Stefan Bendiks en Aglaée Degros van Artgineering kent het ontwerp geen voltooiing, alleen een begin. Dat begin is het opgespoten zand, een bekend gegeven voor de Almeerse bevolking. De bebouwing vindt in de loop van de tijd een plek op en ook in het zand.

Irene Fortuyn, Arno Vriends en Arjan Karssen van Ketter & Co ontleden de stad Almere op drie manieren in ‘Cityscape Almere’ (2008), ‘Atlas Almere’ (2008) en ‘Schetsboek Almere’ (2008). ‘Cityscape Almere’ laat zien wat Almere echt is door een objectief portret van de stad te maken. Irene Fortuyn heeft de stadsplattegrond als uitgangspunt genomen en consequent op de kruising van de noord-zuid en oost-west assen foto’s gemaakt van de vier windrichtingen. De diversiteit die zo aan het licht komt is zowel voor Almeerders als voor degenen die niet in Almere wonen een verrassing. Voor ‘Atlas Almere’ zijn woorden gekozen uit originele publicaties over Almere: interviews met ontwerpers en bewoners, beleidsplannen en visies. Op een levensgroot wandtapijt vormen de woorden het weefsel van het stadsbeeld. Met het ‘Schetsboek Almere’ kunnen de bewoners zelf aan de slag. Met bouwplaten van archetypische gebouwen in Almere en met de voor deze stad kenmerkende bossen en houtwallen, kun je samen een eigen plan vormgeven. Het is een startpunt voor discussie.

Maar het Parquette Vestigingspel (1991-2008) van Hans Venhuizen (Bureau Venhuizen) past het beste bij de pioniersgeest van Almere. In 1990 heeft hij de methode Parquette (een samenvoeging van parket en maquette) ontwikkeld. Parquettering is een spel dat geschiedenis creëert op een plek waar geschiedenis grotendeels ontbreekt. Twee groepen met conflicterende belangen, in dit geval de zelfvoorzienende pioniers en de woonconsumenten, spelen tegen elkaar. Het spel vult het gebied en vormt het startpunt van het ontwerpproces. Het idee van Venhuizen is om zo tot een betekenisvoller ontwerp te komen omdat de conflicterende belangen onlosmakelijk met elkaar verweven zijn en nieuwe plannen hiermee rekening moeten houden.

De drie marktpartijen zetten een duidelijk en ‘af’ eindbeeld neer voor de kustzone van Almere Poort. De ontbrekende identiteit van Almere wordt ingevuld, vooral met veel consumentgerichte voorzieningen. Almere hoeft zich niet meer miskend te voelen. De vraag is hoe reëel een dergelijke visie is. Waar moeten draagkracht en draagvlak vandaan komen?

De kunstenaars geven daarentegen een open eindbeeld en vullen in feite nog niets concreet in. Zij gaan uit van een geleidelijke groei gebaseerd op de bestaande kwaliteiten van de stad. De inwoners van Almere zijn nu aan zet. Op 24 januari zien we het resultaat van dit TEAMWORK met de presentatie van de definitieve plannen.