In het Rotterdamse centrum voor Hedendaagse Kunst Witte de With is tot 12 januari een overzicht van het werk van de (theater)vormgever / kunstenaar / architect Frederick Kiesler te bezichtigen. Kiesler was een utopist en visionair pur sang; hij bouwde weinig, maar zijn ideeën en concepten zijn tot op de dag van vandaag onthutsend actueel. In het kader van de tentoonstelling wordt deze actualiteit, onder de titel: Frederick Kiesler: Re-thinking ‘The Endless’, op een tweedaags symposium bediscussieerd.
Kiesler heeft gedurende zijn leven een continue stroom visionaire plannen opgesteld rond de thema’s continuïteit, oneindigheid, dynamiek en correlatie. Vlak voor zijn dood vatte hij het samen. De opsomming leest als een uiterst actueel programma voor een nieuwe architectuur.
The terms I have consistently promoted for forty years and more are:
Environmental Design
Multi-Purpose Principle
The Continuity and Continuous tension in Structure and in Life Dynamics
The Awareness of Time-Space Scale and its everchanging Correlation to the Object as well as to the Environment
Shell Construction (not only umbrellas)
Endless (as concretized in the Endless House).
Kiesler verwierf vanaf het begin van zijn loopbaan vooral erkenning onder de avant-garde kunstenaars. Op twee momenten breekt hij door naar bredere bekendheid. In 1925 realiseert hij in het Oostenrijkse paviljoen van de Exposition des Arts Decoratifs een sterk aan De Stijl gerelateerd tentoonstellingsontwerp ‘Raumstadt’, dat in 1927 in De Stijl werd gepubliceerd onder de titel: ‘Organic Building: The City in Space’. Het gerealiseerde tentoonstellingsontwerp dient als model voor een open, continue stadsstructuur. Het plan werpt zijn schaduw vooruit naar de stadsmodellen van o.a. Yona Friedman en de Japanse Metabolisten.
Een tweede moment is de tentoonstelling van een grote maquette van zijn ‘Endless House’ rond 1960, die Philip Johnson aankoopt voor het Museum of Modern Art in New York. Kieslers eerste schetsen van dit organisch fluïde woonhuis dateren van eind jaren veertig. Gedurende vijftien jaar werkt Kiesler aan dit ontwerp dat is gebaseerd op zijn fascinatie voor de grenzeloosheid van de ruimte. Alle woonactiviteiten vinden plaats in een organisch continuüm. Ook het Endless House is hoogst actueel: de architectuur van bijvoorbeeld Coop Himmelblau (dat een eigen Endless House in Malibu heeft ontworpen) en NOX / Kas Oosterhuis (het tentoonstellingspaviljoen H2O-expo bij de Oosterscheldedam) zou evengoed uit Kieslers schetsboek kunnen komen.
Behalve schetsen, tekeningen en modellen van deze twee bekende ontwerpen is in de vier zalen van Witte de With meer te zien: een aantal fraaie surrealistische tekeningen en etalageontwerpen, het Space House – een modelwoning voor de Modernage Furniture Company uit 1933 dat al alle kenmerken van het jaren vijftig modernisme in zich heeft, de Vision Machine (1937-1942) – een installatie om kunst te bekijken dat bijna een visie van virtual reality genoemd kan worden en dat van invloed was op de spraakmakende inrichting van de ‘Abstract Gallery’ uit 1942 in Peggy Guggenheims ‘Art of This Century Gallery’. Verder Kieslers enige gerealiseerde architectonische werken: The Film Guild Cinema in New York (1929) met een uniek oogvormige projectiescherm en The Shrine of the Book; de bewaarplaats van de Dode Zee Rollen in Jeruzalem (1957-1965). Tenslotte zijn er nog een aantal ontwerpen voor theaters te zien.
Kiesler begon zijn carrière als decorontwerper in Wenen en ontwikkelde in die tijd onder meer het decor voor Karel Capek’s R.U.R; een elektromechanische installatie met bewegende delen, filmprojecties, en een spiegelinstallatie die bewegingen achter het decor lieten zien. In 1931 wint Kiesler een prijsvraag voor het Universal Theatre in Woodstock; een flexibel theater voor alle vormen van podiumkunst. Dertig jaar later ontwikkelt hij zijn ‘ideaal’-theater ‘Universal Theatre’ als vervolg op een Endless Theatre ontwerp uit 1925.
Ook dit ontwerp, waarvan een prachtige aluminium maquette wordt tentoongesteld, werpt zijn schaduw vooruit: naar OMA’s concept van scheiding tussen zaal en theaterfabriek voor Cardiff en de Kop van Zuid en naar de fluïde vormen van hedendaagse ontwerpers als Greg Lynn. Voor wie zich wil verbazen over de vitaliteit en visionaire kracht van het werk van Kiesler is deze tentoonstelling absoluut de moeite waard.