Feature

De vlegeljaren van Mart Stam

In het Purmerends Museum wordt 28 november a.s. de tentoonstelling ‘Mart Stam, de ‘fantasielooze’ architect uit Purmerend’ geopend. De aanleiding is het feit dat Stam op 5 augustus 1899 in Purmerend werd geboren. De ‘fantasielooze’ was de geuzennaam waarmee Stam zichzelf tooide. Aardig nieuwtje van de tentoonstelling zijn de tekeningen van Stams allereerste gebouwde ontwerp; het dr. Maats-monument dat begin 1926 in zijn geboortestad werd gerealiseerd.

Stams jeugdjaren waren vol bevlogenheid en idealisme. Hij kreeg bijvoorbeeld een half jaar cel wegens dienstweigering en was lid van de Jeugd Geheelonthouders Bond. Na een opleiding als meubelmaker zou J.J.P. Oud, eveneens uit Purmerend, hem hebben aanbevolen om in Amsterdam een opleiding aan de Normaalschool voor tekenonderwijs te gaan volgen. Als twintigjarige verliet Stam Purmerend om een begin te maken aan zijn loopbaan als architect/activist. 'We hebben een nieuwe wereld te scheppen' zo schreef hij in een brief.

Nadat hij in Zwitserland en Duitsland het vak in de praktijk had geleerd en vlak voordat hij bij Brinkman en Van der Vlugt in dienst zou treden om als projectarchitect aan de Van Nellefabriek te gaan werken, kreeg Stam zijn eerst zelfstandige opdracht. Het betrof een monumentale (zit)bank die ter ere van de plaatselijke huisarts J.J.Maats in 1926 in Purmerend werd gebouwd. Het monument is inmiddels al weer afgebroken, maar de tekeningen laten zien dat Stam in die tijd behoorlijk beïnvloed was door De Stijl. Weinig is er nog te zien van de strenge functionalist die hij enige jaren later bleek te zijn. Wellicht dat dit ontwerp de discussie over het auteurschap van de van Nellefabriek weer enigszins relativeert. Wie ziet wat Stam vlak voor het ontwerp van Van Nelle presteerde en dat vergelijkt met wat van der Vlugt in diezelfde tijd deed (het ontwerp voor de MTS in Groningen), kan toch moeilijk volhouden dat Stam de eigenlijk enige ontwerper van de Van Nellefabriek zou zijn.