Het rumoer rond de voorgenomen sloop van De Meerpaal in Dronten van Frank van Klingeren dat in de zomer van vorig jaar uitbrak, heeft resultaat opgeleverd. De gemeenteraad van Dronten heeft een nieuw plan van Atelier PRO gekozen uit drie alternatieven voor het gehaast genomen sloop- en herbouwbesluit van vorig jaar. Dankzij deze herbezinningsactie, die vooral op aandringen van de Rijksbouwmeester plaatsvond, is de Drontense gemeenteraad voorlopig gevrijwaard van beschuldigingen van onbezonnen gedrag en slecht rentmeesterschap over haar culturele erfgoed. Maar of het onderste nu uit de kan is gehaald en of Van Klingerens idee achter De Meerpaal nu recht wordt gedaan, dat is de vraag.
voorstel van Atelier PRO voor de Meerpaal
De Meerpaal is zo’n gebouw dat door een complexe samenloop van omstandigheden opeens de ’tijdgeest’ weet te concretiseren. Wat als niet de gedreven en hoogst eigenwijze van Klingeren de architect was geweest? Wat als het gebouw niet in de pioniersstad Dronten, maar in De Bilt, waar Van Klingeren het gebouw eigenlijk voor had ontworpen, was verrezen? Wat als De Meerpaal niet een overenthousiaste directeur met een achtergrond in het circuswezen had gehad? En wat is dan eigenlijk de ‘erfenis’ van De Meerpaal? Het architectonisch ontwerp? De sociale condensor die het gebouw gedurende een tiental jaren was? Het sociaal-maatschappelijke anachronisme dat het – volgens de sloopadepten – thans is?
Dat waren eigenlijk de vragen waarop het drietal architecten – Atelier PRO, Soeters Van Eldonk en de Architecten Cie. – een antwoord zou moeten geven.
De drie plannen geven elk een eigen antwoord op deze vragen. Aan het antwoord van Soeters van Eldonk, dat onder de titel ‘het nieuwe Ding van Dronten’ is ingezonden, gaat een uitgebreide analyse vooraf. Zowel stedenbouwkundig als programmatisch, maar vooral ten aanzien van de oorspronkelijke sociale intenties heeft het bureau zich meer dan de andere twee in de opgave verdiept. Men gaat terug naar Van Klingeren oorspronkelijke fascinatie – de Zuid-Europese Agora – en tracht daar, evenals Van Klingeren indertijd, een eigentijdse, op het Noord-Europese klimaat aangepaste architectonische vertaling van te geven. Het programma, meer nog dan Van Klingerens programma in de jaren zestig, geeft daartoe alle aanleiding. Natuurlijk wordt over het plan een uitbundige en expressieve Soeters-saus gegoten, in dit geval in de vorm van een toneeltoren met gigantische, gestileerde korenaren. De beoordelingscommissie moet hiervan dusdanig geschrokken zijn, dat de analytische kwaliteit over het hoofd is gezien.
Frits van Dongen van de Architecten Cie. was in eerste instantie van plan de huidige Meerpaal in zijn geheel te behouden. Het was de bedoeling om op het dak van de huidige Meerpaal een nieuwe laag met het nieuwe programma te plaatsen. Dat gaat natuurlijk niet zo maar. Van Klingeren was niet voor niets een Civiel technisch constructeur. Op de constructie zat geen greintje overmaat. Jammer genoeg heeft de Cie. het idee daarop laten varen en is een geheel nieuwe Meerpaal ontworpen. Eigenlijk een conventioneel multicultureel centrum zoals ze er wel meer hebben gemaakt. Stedenbouwkundig zit het wel goed in elkaar, De meerpaal komt bijvoorbeeld weer vrij te staan, maar verder is met de ‘erfenis’ niets gedaan. Jammer, waarom niet andere uitdagende opties onderzocht? Een tafel met nieuw programma boven de huidige Meerpaal, of -waarom niet – de Meerpaal in zijn geheel optillen en het nieuwe programma er onder schuiven? Tijdnood? Koudwatervrees? Met het ingezonden plan is de wedstrijd in elk geval niet gewonnen.
Het gekozen plan van Atelier PRO is een mooi compromis. De Meerpaal wordt gedeeltelijk behouden – het Ei wordt bioscoop met een terras er op, de kolommen en dakconstructie blijven, de Hal en de glaswanden blijven eveneens grotendeels, voorzien van dubbel glas en het nieuwe programma wordt analoog aan het oorspronkelijke gebouw ondergebracht in aparte blokken die half in het halvolume zijn geschoven. Zorgvuldig en voorzichtig, zo is het plan het best te karakteriseren.
Atelier PRO heeft de opdracht ‘Op de een of andere manier gebruik maken van De Meerpaal’ als een letterlijke renovatie / rehabilitatieopdracht aangepakt. Wat kan daar nou op tegen zijn? Niet zo veel, moeten we eerlijk bekennen. Soeters Van Eldonk, pakken de opgave fundamenteler aan, maar missen de dialoog met de opdrachtgever om het concept tot een volwassen plan om te zetten. De Architecten Cie. bedacht een uitdagend concept, maar kreeg last van koudwatervrees. Dus wint de rede en de zorgvuldigheid van Atelier PRO.
Toch blijven wij met enige weemoed achter.
Want zou het niet mooi geweest zijn als er een ontwerp was gekomen dat door een even toevallige samenloop van omstandigheden als toen in de jaren zestig volkomen had gebroken met de conventies: een echte Meerpaal van deze tijd. Een Meerpaal die opeens een concrete vertaling is van de huidige sociaal / maatschappelijke verhoudingen. Maar zo’n plan ontstaat nooit langs wegen van overleg en redelijkheid. Misschien had aan het drietal plannenmakers een vierde architect uit de radicale hoek moeten worden toegevoegd. Eentje die voor had gesteld De Meerpaal te slopen om daar een veel beter, actueler en uitdagender gebouw voor terug te plaatsen. Eentje die niet het gebouw, het concept of het programma van de oorspronkelijke Meerpaal als uitgangspunt had genomen, maar de houding en de sociaal-maatschappelijk visie van Van Klingeren.
Of een dergelijke plan door de beoordelingsronde was gekomen is onwaarschijnlijk. Maar de totale afweging ten aanzien van behoud, hergebruik of sloop was dan net een fractie completer geweest.