Nog voordat er een spade in de grond is gegaan is het project Gewild Wonen in Almere door Staatssecretaris Remkes onlangs bekroond met de eerste Nationale Bouwprijs. In dit project, dat tijdens de Bouwexpo Almere 2001 zal worden opgeleverd, wordt de consument centraal gesteld. Carel Weebers Wilde Wonen ondergaat daarmee de eerste praktijktest. De staatssecretaris is daarmee nogal voorbarig, eerst zien dan bekronen.
Gewild Wonen volgt het stramien van de eerdere bouwexposities in de Muziekwijk (BouwRAI 1990) en de Filmwijk (BouwRAI 1992) in Almere. Een handjevol ontwikkelaars produceren in samenwerking met evenveel architecten een voorbeeldwijk die als inspiratie kan dienen voor de komende woningbouwproductie. Dit keer zijn keuzevrijheid voor de consument en aanpasbaarheid / veranderbaarheid de centrale thema's.
De plannen die onlangs werden gepresenteerd vertonen de van de eerdere exposities bekende variatie: evenzoveel persoonlijke statements als er architecten uitgenodigd zijn. In de vorige afleveringen ontbrak veelal enige vorm van architectonische samenhang, dat is nu zo mogelijk nog minder het geval. Maar dit keer is dat juist de bedoeling. Onder de vlag van keuzevrijheid, aanpasbaarheid en veranderbaarheid wordt een Oosterse bazaar aan 'leuke dingen voor de mensen' aangeboden. Zelf ontwerpen en bouwen is er nog niet bij. Zelf een woning samenstellen uit een catalogus van woningcomponenten – zoals Weeber in zijn Wilde Wonen artikel voorstond – is ook niet echt aan de orde. De meeste ontwerpers schrijven in hun plantoelichting weliswaar dat de bewoner zelf elementen kan toevoegen, maar dat zijn dan wel elementen die specifiek voor de desbetreffende woningen ontworpen zijn. Doordat er sprake is van uiterst kleine series zullen deze elementen niet op voorraad leverbaar zijn. Het is de vraag of een bewoner zich tijdens het bouwproces nog kan bedenken en al helemaal onduidelijk of er na enige jaren nog een balkon, serre of slaapkamerblok te bestellen is.
De keuzevrijheid voor de consument beperkt zich grotendeels tot het bij de aankoop bepalen van de samenstelling en omvang van de woning. Verder kan hier en daar de plaats van de keuken of de badkamer nog worden gewisseld en zal men ongetwijfeld zelf de tegeltjes mogen kiezen. Daarna zijn de meeste woningen weer net zo statisch als altijd.
Voor de meeste plannen is toekomstige verandering even gemakkelijk of moeilijk als bij een traditionele woning. In een aantal gevallen misschien zelfs moeilijker, een doorsnee rijtjeshuis is gemakkelijker uit te breiden dan sommige van de nogal gezochte vormvariërende voorbeeldplannen.
Flexibiliteit en veranderbaarheid zijn het gemakkelijkst te verwezenlijken als de woning relatief neutraal is – zowel in architectonisch opzicht als wat betreft de ruimtelijke configuratie. Een dergelijke neutraliteit is in de voorbeeldplannen ver te zoeken. Wat ook helpt is overmaat. Hoe groter de woning, hoe gemakkelijke de inrichting is aan te passen op veranderend gebruik. De voorgestelde woningen kunnen wel groter worden gemaakt, maar grote neutrale, loft-achtige ruimtes zijn (daardoor) afwezig.
Het gewilde wonen in Almere dreigt zo een gemakkelijke prooi voor de critici van meer consument gericht bouwen te worden. 'De keuzevrijheid is beperkt, de aanpasbaarheid en veranderbaarheid een fictie en stedenbouwkundig is het een zooitje.'
Een uitzondering lijkt het plan van Claus en Kaan te zijn: een doorlopend blok van basiswoningen op de eerste verdieping, waarbij de bewoners zelf onder de woning en op het dakterras naar hartelust kunnen bijbouwen. Stedenbouwkundige samenhang wordt verkregen door de neutrale doorlopende strook op de eerste verdieping. Overmaat is aanwezig op begane grond en op het dak. En voor het bijbouwen kunnen de bewoners inderdaad naar de Gamma. Althans die indruk krijgt men als alleen naar de plaatjes wordt gekeken. Uit de tekst dreigt echter een minder grote vrijheid: 'kopers kunnen kiezen uit een variatie aan kleuren voor de dakopbouw.' Tel uit je winst, kun je nog niet zelf bouwen, maar mag je beslissen of je wel of niet een dakopbouw wilt en mag je ook nog een kleurtje uitkiezen.
Dat moet een drukfout zijn. Of niet?