Voor liefhebbers van moderne ruines is het slecht nieuws: Duikers Zonnestraal wordt gerestaureerd. Na jarenlang touwtrekken en toenemend verval wordt één van onze beroemdste voorbeelden van functionalistische architectuur op het nippertje behouden.
Zonnestraal is als voorbeeld van Het Nieuwe Bouwen en als hoogtepunt in het oeuvre van de architecten Duiker en Bijvoet een monument van internationaal belang. Maar het is – zoals van een waar functionalistisch ontwerp verwacht mag worden – een op maat gesneden huisvesting voor een specifieke functie: het verzorgen en revalideren van tbc-patiënten Met het verdwijnen van die functie is het gebouw overbodig geworden. Het is dan ook absoluut niet voor de eeuwigheid ontworpen. In een documentaire over het werk van Hubert-Jan Henket, de architect die deze zomer de opdracht voor de restauratie kreeg, kon de deplorabele toestand van vooral de paviljoens nog eens worden gezien.
Al vanaf 1993 worden plannen ontwikkeld om te komen tot de restauratie van het complex Zonnestraal. In de tussentijd is het zustergebouw door studenten van de TU Delft eigenhandig gerestaureerd. De huidige restauratieopdracht betreft het hoofdgebouw. Ook de werkplaatsen worden in het eerste traject meegenomen. De paviljoens, die al lang leeg staan en dus het meest vervallen zijn, zijn vooralsnog niet in de opdracht betrokken. Ooit is het hoofdgebouw al verbouwd door architect Kloos. Oorspronkelijk kan het amper meer genoemd worden, vooral omdat de karakteristieke 'scheepsschoorsteen' is verdwenen en er een baksteen schoorsteen is toegevoegd. Het probleem bij restauraties van functionalistische gebouwen is het feit dat een nieuwe functie altijd het oorspronkelijke ontwerp aantast. Succesvolle restauraties van gebouwen uit deze periode – Villa Savoye, het Barcelonapaviljoen, Fallingwater – zijn bijna zonder uitzondering museale objecten die het gebouw in zijn oorspronkelijke staat fixeren. Deze meest zuivere restauratie-optie is wat Zonnestraal betreft eigenlijk nooit aan de orde geweest. Ook voor de andere radicale, maar wel zuivere optie – goed documenteren en vervolgens slopen – durfde niemand opdracht te verlenen.
Voor Zonnestraal is na opties als een vakbondsmuseum en een conferentieoord nu besloten om er een gezondheidszorgfunctie aan te geven. Hoewel reconstructie van het oorspronkelijke ontwerp het hoofduitgangspunt is, kan het niet anders of deze nieuwe functie en aanpassing aan de huidige eisen leidt tot aantasting. Aan het complex zullen tevens een nieuw behandelgebouw en 75 zorgappartementen worden toegevoegd. Op dit moment worden de mogelijkheden onderzocht om aansluitend over te gaan tot achtereenvolgens de restauratie van het Dresselhuyspaviljoen, de ontwikkeling en het beheer van het landgoed en de restauratie van het Ter Meulenpaviljoen.
De restauratiewerkzaamheden zullen begin 2001 starten. Restaureren van functionalistische gebouwen blijft een dilemma. De discussie zal voorlopig nog niet verstommen. Voor de liefhebbers zijn de paviljoenruines nog een jaar te bezichtigen; dwalen door de lege patientenkamers is er vanwege extreem instortingsgevaar al lang niet meer bij.