Teruggekeerd op de plek waar Groundcontrol werd gelanceerd; het machinegebouw van de Westergasfabriek in Amsterdam. Het platform voor jonge stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten maakte zich afgelopen zaterdag op voor de ’touchdown!’ van twee jaar onderzoek en discussie. Wat is de stand van de ruimtelijke ordening in Nederland anno 2000? Is er iets te doen tegen de vervlakking en de verkokering in de ruimtelijke ordening?
Voorafgaand aan de touchdown werd door 32 Grouncontrollers uit verschillende landen in 'Spacelab' gestudeerd op Nieuw-Nagele; een poging tot herinterpretatie van de waarden waarmee 50 jaar geleden het dorp Nagele werd gebouwd. Het Grouncontrol Manifest was klaar voor de landing. Andrée van Es coachte de discussies. Onweersbuien droegen bij aan het touchdown-gevoel. Het werd geen 'big bang' maar een 'comfortable landing'.
Spacelab van Groundcontrol was vorige week in Nagele. Niet geheel toevallig werd dit dorp gekozen als aanleiding voor een zoektocht naar de positie van de ruimtelijke ordening. Bij de bouw van Nagele in de jaren '50 was de architectengroep 'de 8' betrokken. Hierin zaten mensen als Van Eesteren, Rietveld en Van Eyck. Zij konden zich permitteren radicaal en vernieuwend te werken. In het nieuwe, vlakke polderland hadden zij carte blanche voor het verwezenlijken van stedenbouwkundige idealen. Nagele was een manifest op zich. Het werd een icoon van de moderne stedenbouw.
Toch werd in Nagele uitgegaan van gemiddelden die door de toen geldende maatschappelijke normen werden voorgeschreven. Onderscheid tussen stad en land, tussen man en vrouw, tussen verschillende zuilen werden in het Nagele van toen als uitgangspunt gehanteerd. Door blanco te beginnen kon in Nagele een zogenaamde evenwichtige samenleving gemaakt worden.
Dat was toen. Nagele is nog steeds modern van uiterlijk, maar de uitgangspunten voor het ontwerp zijn inmiddels verouderd. Toch hanteren veel bestuurders, ontwikkelaars en zelfs ontwerpers nu nog steeds dezelfde clichés als in de jaren '50 voor de realisatie en herstructurering van woongebieden. De stedenbouwkundige en landschapsarchitecten die bij Groundcontrol zijn aangesloten verzetten zich tegen deze gemakzucht en zoeken naar zinvolle, hedendaagse alternatieven. De verschillen in bijvoorbeeld schaal, mentaliteit en snelheid tussen toen en nu maken fundamenteel andere houdingen ten aanzien van ruimtelijke vraagstukken nodig. Vier thema's werden aangesneden: tijd, mobiliteit, bedrijvigheid en wonen + recreëren.
Het blijkt anno 2000 erg moeilijk om Nieuw-Nagele vorm te geven. De feiten, de macht, de vrijheid, de kansen die de ontwerpers in de ruimtelijke ordening tot hun beschikking hebben zijn allemaal radicaal veranderd. De schaal en de complexiteit waarop de dingen bekeken moet worden vergt een nieuwe visie op het vak. Nieuw-Nagele is geen dorpje meer, maar een zoektocht naar nieuwe parameters. Het idealisme is nog even groot als toen, de grotere mate van abstractie schreeuwt om duidelijke standpunten.
Tijdens de 'touchdown!' bracht groundcontrol een manifest uit. Er moet iets gebeuren tegen de verkokering en de vervlakking (twee woorden die niet naar het Engels zijn te vertalen) van de stedenbouw in Nederland. Het manifest roept op tot wezenlijke veranderingen in de ruimtelijke ordening. Om (als ontwerpers) op een offensieve manier in te kunnen spelen op de huidige maatschappelijke ontwikkelingen is een nieuw evenwicht noodzakelijk tussen vrijheid en regulering, tussen toelaten en beperken.
Waarom een manifest in deze tijd Een manifest impliceert een tegenbeweging. De jonge generatie ontwerpers zoekt juist de coalitie met andere partijen, gaat uit van de kracht van het bestaande, op basis waarvan nieuwe inzichten kunnen ontstaan. Het kan nog steeds geen toeval zijn dat juist voor een polder(model)opgave is gekozen voor de Spacelab workshop.
Door Groundcontrol is een omvangrijk netwerk ontstaan van jonge ontwerpers, die elkaar ook na de touchdown zullen blijven bevragen over de mogelijkheden en kansen van hun vak. De kunst van het vak lijkt steeds meer te zitten in het stellen van de juiste vragen op de juiste momenten. Antwoorden zijn steeds moeilijker te geven.
Het Groundcontrol manifest is misschien meer een vraag om begrip voor een vernieuwde praktijk van de ruimtelijke ordening, dan een krachtige vuist. Het werd door veel mensen ondertekend en aangeboden aan de adviseur van de minister van VROM. Hij stopte het in zijn koker en verdween door de plassen van het Westergasfabriekterrein.