Na het persoffensief ‘De Reus wordt wakker’ en ‘De Reus staat op’ (waarbij met De Reus de gemeente Haarlemmermeer wordt bedoeld) was 17 mei de beurt aan ‘De Reus maakt zich op’. Op basis van een slordige 1000 woonunits met een dichtheid van 30-35 units per hectare en De Tien Geboden voor VinexVrij bouwen kregen de architectenbureaus Soeters Van Eldonk Ponec, MVRDV, Erick van Egeraat Associates en Steven Holl twee maanden de tijd om een beeldvisie voor het plangebied Toolenburg Zuid te maken. Fedde Reeskamp woonde de presentatie bij.
Alle vijf de City-Scapers presenteerden elk in een half uur hun visie op het plangebied, gevolgd door een pittig derdegraadsverhoor, afgenomen door de inspector Columbo van het bouwen, Gerrit van Middelkoop. Doelstelling is realisatie van een soort wereldexpositie met 21e eeuwse laaglandse woonvormen.
Motto 'Volhwater' – Soeters Van Eldonk Ponec architectenHet plan gaat uit van de identiteit van de polder. Niet als statisch gegeven, maar geïnspireerd op Alexander Pope's strofe 'Consult the Genius of the Place in all, that tells the Waters, or to rise or to fall'. Het plan schept een symbiose in de eeuwenoude waterwedloop tussen de Leeghwaters en de 'Volhwaters'. Meer prozaïsch worden vanuit het 'rood' naar het 'groen' drie + 1 thematisch strips gedefinieerd: verlopend van gestapeld naar geclusterd naar individueel naar het waterbergingsgebied.
GESTAPELD – Deze strook bevat units in een hoge 'stadse' dichtheid gebouwd. Op loopafstand van het opstappunt van de snelle busbaan Schiphol – Haarlem – Corus. Parkeergarages bevinden zich onder het water. Hoge stedelijkheid met een toefje Java. GECLUSTERD – Terugkeer de wijkgedachte. Clusters met een eigen programmatische en architectonische identiteit, niet alleen wonen, maar ook werken. Parkeren in Smart®towers. INDIVIDUEEL – Stop de geest weer in de fles moet Ponec gedacht hebben. In dit geval: stop de Vinex in ternauwernood drijvende betonnen bakken – daarbinnen mag alles. De ironie zal willen dat door deze inversie van dit 'wonen in water' iedereen – bestuurder, belegger, bouwer, bewoner en bezoeker – het meest zal aanspreken. Individueel? Twee in een bak is ook mogelijk. voorstel 'Wonen in water'ontwerp: Soeters Van Eldonk Ponec architecten
Motto 'Poldergeist' – MVRDVDe grap van MVRDV is dat ze altijd een zeer abstract algoritme bedenken en dan toch met een verrassend concreet plan komen. Zo ook nu weer. MVRDV stelt voor om door cross-breeding van architectonische, stedenbouwkundige en economische parameters verscheidenheid af te dwingen: als submotto hanteren ze dan ook (enigszins zelfrelativerend) forced trouvailles. MVRDV stelt van alle inzenders het expo-aspect het meest op de voorgrond. Ze roemen de locatie om het gebrek aan historie waardoor een 'rauwe oprisping van verscheidenheid' mogelijk is. MVRDV is nooit vies van fikse parodoxen: om te ontsnappen uit wat ze noemen de 'overgereglementeerde Randstad' stellen ze een zeer gecompliceerde planningsmachine voor die in ons polderdemocratische kikkerlandje weleens te totalitair zou kunnen blijken. Winy Maas windt daar overigens geen doekjes om hij spreekt immers over: FORCED trouvailles.
Het plan lijkt in eerste instantie ondoorgrondelijk. Dat hangt samen met de wijze van presenteren. De achterliggende gedachte is echter rekenkundig redelijk eenvoudig: inventariseer alle mogelijke planbepalende variabelen (bijvoorbeeld 'ecologisch bouwen', of 'dubbelgebruik'), vormt deze om tot parameters en kruist de parameters naar keuze met een of meer andere parameters. Vervolgens wordt de interesse vanuit de markt voor de aldus ontstane matrixvelden, bijvoorbeeld voor de categorie 'AND rood AND aluminium AND verdiepingshoogte 5 meter AND daktuin', getoetst en bouwen maar. Om uit te sluiten dat de markt toch kiest voor 'AND twee onder een kap AND tuin AND parkeerplaats voor de deur AND baksteen' worden populaire categorieën gemaximeerd en andersom minder populaire geforceerd.
MVRDV dwingt ons steeds weer opnieuw te leren lopen. En dat is goed. Toolenburg Zuid is echter een maatje te klein voor de receptuur van MVRDV. Zowel in bestuurlijke zin als in fysieke zin – het plangebied en het aantal van duizend te realiseren woningen is simpelweg te klein voor de quasi randomized aanpak. Voor een dergelijke infinitum ad absurdum heb je, hoofdrekent professor Middelkoop het publiek voor, 12! (faculteit) woningen nodig, dat wil zeggen bijna 480 miljoen. Omgekeerd kan je, indien je er maar 1000 hoeft te bouwen, volstaan met het kruisen van 6 parameters en zelfs dan hoef je niet één woning hetzelfde te bouwen. Blijft over de beeldende kracht van de maquette. Alleen doen dus als MVRDV ook alles zelf mag bouwen.
Motto 'The Dutch Mountains' – Erick van Egeraat Associated Architects Dit plan is een verademing om te zien. Prachtig een absolute droom. Het plan ademt een utopische eenvoud. EEA heeft het tienpuntenmanifest het meest omarmd. Het voorstel is dan ook in grote mate complementair aan 'wat de architecten niet mooi vinden maar toch steeds maar weer bouwen'. Waarom verdwijnen de voor het polderlandschap zo karakteristieke lintbebouwingen? Waarom hebben onze wijken geen horizon meer waar de Nederlandse Luchten het polderlandschap van Marsman kunnen ontmoeten? Waarom bouwen we überhaupt nog huizen met tuinen, als we de funeste uitwerking op ons landschappelijk erfgoed dagelijks om ons heen kunnen aanschouwen?
EEA radicaliseert de ruimtelijke ordeningsproblematiek veroorzaakt door de Vinexaanpak tot een DUTCH MOUNTAIN. Deze woonberg moet de platheid van de polder accentueren en de nabijheid van Schiphol tot een vanzelfsprekendheid maken, en zo een volstrekt nieuwe relatie met het landschap definiëren. Volstrekt nieuw? Ville Contemporaine – Le Corbusier 1942?EEA toont overtuigend aan dat een dergelijke woonberg goed kan functioneren, goed indeelbaar en voor DINKy's zeer aantrekkelijk om in te wonen. EEA geeft zelf een zeer kwetsbaar aspect van het concept aan. De woonberg moet zich blijvend omringd weten door een smetteloos maagdelijke polder. En tja, hoe mooier hoe gewilder Mijn advies: wel doen, maar niet hier en niet nu. Eerst antigravitatie kracht uitvinden en dan echt helemaal met beide benen van de grond.
Motto 'Living in the 21st Century' – Steven Holl ArchitectsNa het theoretisch en architectonisch geweld van de reuzen MVRDV en EEA eindelijk weer een ouderwets lief plan. Bijna anachronistisch want fysisch deterministisch. Zo koppelt Steven Hall 'Cactus Towers' aan de 'international travellers', 'Co-housing units' aan 'single parent families' en 'floating villas' en 'checkerboard Garden Houses' aan de 'more normative families'. Daar zijn we nu juist de afgelopen decennia zo goed in geweest en daar willen we nou zo graag vanaf! Eerlijk is eerlijk, er zijn twee woonvormen die wél goed in het 'Nieuwe Nadenken' passen: de 'House-Factory' (wonen werken in alle mogelijke vormen gecombineerd) en de 'Polder Voids', gebaseerd op geperforeerde bouwblokken rond 'reflective pools'.
Het plan Hall lijkt op de een of andere manier verstild. Een onbemande tram die zonder duidelijke reden elke vier minuten een rondje draait, torenlofts die het merendeel van de tijd leeg zullen staan (international travellers), geen auto te zien (alles ondergronds) 'silent meditative buildings' en ga zo maar door. De Reus lijkt moe, De Reus gaat weer slapen.
Als de plannen beoordeeld moeten worden op de consequentie en consistentie waarmee ze de tien thema's hanteren, dan moet de jurering niet ingewikkeld zijn: 1e prijs EEA, 2e prijs MVRDV, 3e prijs SvEP. Maar het plan Soeters Van Eldonk Ponec heeft een zeer lange hand in troefkleur. Het past goed binnen de voornemens van de 5e nota, is civieltechnisch goed onderbouwd, zonder uitstel te ontwikkelen en last but not least: Soeters heeft met het masterplan Java-eiland als geen ander aangetoond dat hij experimenten niet alleen aandurft, maar ze ook compromisloos en met het in ons polderland o zo noodzakelijke charisma kan realiseren. Steven Hall kan dan mooi één of twee van zijn 'Poldervoids' in de clusterstrook doen, MVRDV moet natuurlijk ook bouwen en dan blijft er nog genoeg ruimte voor de mindere goden; in de bakken. Maar laten we niet op de feiten vooruitlopen. Wethouder Cees Spijkers sloot de middag af met de belofte dat half juni bekend wordt gemaakt met welk plan Haarlemmermeer zal doorgaan
Wordt vervolgd.