Ter afsluiting van de Prix de Rome architectuur presenteerden de deelnemers aan de eindronden vorige week donderdag hun plan aan het publiek. Na deze presentaties zou een debat met wetenschappers en ontwikkelaars inzicht geven over de verhouding tussen architectuur en entertainment. Het verliep echter anders. Architect Sjoerd Soeters wond zich op over de Prix de Rome opgave en nam gemakshalve het hele Nederlandse architectuuronderwijs onder vuur.
De organisatoren van de Prix de Rome bedachten een eigentijds, trendy opgave voor de eindronde:. De leegstaande CSM fabriek in Halfweg ombouwen tot een multifunctioneel evenementencomplex. Van de ontwerpers werd niet alleen een architectonisch ontwerp gevraagd maar ook een visie op de huidige samenleving, op culturele ontwikkelingen en de samenklonterende Randstad.
De deelnemers lieten zich niet van de wijs brengen door zoveel retoriek en volgden ieder hun eigen fascinaties. Zo borduurde tweede prijswinnaar Theo Hauben voort op zijn interesse voor ''de beweging als attractie' waarin de auto niet een probleem is maar voor vermaak zorgt. 'een lunapark van parkeergarages'. Marion Regitko (basisprijs) ontweek nog nadrukkelijker de gevraagde context en borduurde simpelweg voort op haar vormonderzoek uit de voorronde. Intrigerende vormen ontleed aan koraalriffen, in de computer bewerkt tot intrigerende ruimten waar duiken en ijsklimmen samengaan met lunchende kantoorbedienden.Dat de Prix de Rome niet meer gewonnen wordt door een eenling zwoegend op zijn achterkamertje is algemeen bekend. Alle deelnemers steunden dan ook op complete teams. Een stapje verder ging Fjodor Richter (ook basisprijs); hij liet de presentatie over aan een van zijn medeontwerpers. Net als in de voorronde wekte dit team vooral indruk met spectaculaire visualisaties. Winnaar Gianni Cito ging nog het meest in op de in de opgave geformuleerde probleemstelling. Een complex van buitenvelden, variërend van een omdijkt grasveld, tot reusachtige, gestapelde openluchttheaters, daagden uit tot allerlei vormen van vermaak. Spectaculair is de superbowl rondom de oude silo's.
De economisch geograaf Kloosterman opende het aansluitende debat door een beeld te schetsen van de huidige generatie jongeren. 'Voor een avondje kiezen ze tussen het Leidseplein, Scheveningen of de Maasvlakte Voor hen is de Deltametropool al realiteit.'Maar hoewel deze Deltametropool met zijn 6 miljoen mensen in omvang vergelijkbaar is met metropolen als Berlijn of Parijs mist zij een eigen identiteit. En ontbreken er essentiële plekken als een grote openbare ruimte voor massabijeenkomsten zoals de Potsdammer Platz of de Champs Elysés. 'Nonplekken als Halfweg zijn zeer geschikt om deze eigen identiteit te creëren door contemporain massavermaak' zo betoogt Kloosterman. 'maar dan moeten ze wel uniek, divers, verrassend en openbaar zijn' Kloosterman ontweek uitspraken of de gepresenteerde plannen aan deze criteria voldeden. Ook de andere debaters Mommaas van de Katholieke Universiteit Tilburg en Dasbach, commercieel directeur Multi Vastgoed, waagden zich niet aan duidelijke uitspraken. Een kloof tussen de Leisure wereld en de gepresenteerde architectuur was merkbaar. Mommaas verwoorde deze kloof het best ' in de Leisure industrie is het programma het probleem, niet het ontwerp. In Nederland zijn wij vooral in het grootschalige entertainment nog niet goed. Veel initiatieven mislukken, zoals het Miracle Planet in Enschede, en de 'van der Ende' studio's in Aalsmeer. Zelfs de Arena in Amsterdam draait met verlies'
'De opgave slaat dan ook nergens op' stelt Sjoerd Soeters, ontwerper van onder andere het Java eiland in Amsterdam 'Het is pure luchtfietserij, stop toch met deze onzin, het is te genant voor woorden. Het onderwijs moet zich weer met serieuze opgaven bezighouden. Nu komen jongeren pas na vijftien jaar achter hoe de wereld in elkaar zit. Het is tijdschriften kijken en beelden naäpen, het staat volledig buiten de realiteit, inteelt is het' Soeters spuit zijn afkeer. De discussie slaat direct om, niet entertainment, niet de Deltametropool, maar het architectuuronderwijs en de wereldvreemde architectuurelite staat ter discussie.Soeters wil een onderwijs dat zich bezig houdt met serieuze problemen. En serieuze problemen zijn volgens hem stedelijke problemen. Hij citeert dan ook met instemming Vittorio Magnago Lampugnani die in het voorwoord van de Prix de Rome catalogus 'de realiteit van de gebalsemde stadscentra en de troosteloze buitenwijken bekritiseert'. 'Waarom zouden wij de steden leegzuigen en activiteiten naar de periferie zoals Halfweg verplaatsen?' zo vraagt Soeters retorisch.Het lijkt een traditie te worden: Oudere architecten die jongerenprijsvragen aangrijpen om hun gal te spuien. Op tv ging Carel Weeber Soeters voor tijdens de prijsuitreiking van de ideeënprijsvraag 'Het aanzien van Nederland'. Opvallend is dat beiden pleiten voor een meer op de praktijk gerichte ontwerpopgave en zich wars tonen van wat Soeters noemt 'vrijblijvende luchtfietserij'.
En had Soeters nu gelijk om, over de hoofden van deze jonge, getalenteerde ontwerpers, dit debat uit te kiezen om opnieuw te ageren tegen de architectuurelite en het Nederlandse architectuuronderwijs? Nee, want had hij beter geluisterd dan had hij gehoord dat Kloosterman de buiten de steden liggende non-plekken als belangrijke dragers voor de identiteit van de Deltametropool beschouwd. Nee, want had hij beter gekeken dan had hij ontwerpers gezien die zich niet van de wijs lieten brengen door de opgave en zelfbewust hun eigen weg uitstippelden (hoewel die weg Soeters niet zal hebben bevallen.) En nee, want had hij beter de stemming aangevoeld, dan had hij gemerkt dat er in dit debat een verheffende rol voor hem was weggelegd dan die van oude brombeer.En de deelnemers? Zij leken niet onder de indruk van dit verbale geweld. En gezien hun persoonlijke inzet valt het niet te verwachten dat zij zich er veel van zullen aantrekken. Ondertussen is het voor Nederland wel te hopen dat non-plekken als Halfweg aangepakt worden door (jonge) ontwerpers die affiniteit hebben met dergelijke metropolitaanse opgaven, ver buiten de oude stadskernen. Saillant detail is wel dat uitgerekend het bureau van Soeters de opdracht heeft om een ontwerp voor Halfweg te maken.
Naschrift:Hoewel het debat over architectuur en entertainment zeer actueel is, zoals bleek uit het begin van dit debat, bleven er deze avond te veel losse eindjes hangen. Kennelijk weet de architectenwereld nog niet echt raad met deze belangrijke eigentijdse opgave. Wellicht kunnen de Nederlandse onderwijsinstellingen deze discussie verder oppakken. Experts als Mommaas, Kloosterman en Dasbach kunnen daarin een waardevolle rol spelen.