Afgelopen woensdag gaf de Italiaanse architect Stefano Boeri een lezing op het Berlage instituut te Rotterdam. Hij sprak over zijn onderzoek naar de nieuwe stedelijke condities waarover hij eerder publiceerde in het boek Mutations. Een verslag door Janneke van Bergen.
Stefano Boeri (Milaan, 1956) is architect en doceert stedebouw op de universiteit van Venetië en Lausanne. Samen met de internationale onderzoeksgroep Multiplicity is hij de initiator van onderzoek en tentoonstellingen over onder meer globalisering. De bekendste is de tentoonstelling en publicatie Mutations, die momenteel in Brussel te zien is. De tentoonstelling is het resultaat van een multidisciplinaire samenwerking tussen architecten, onderzoekers en kunstenaars. Boeri promoot dit als een nieuwe onderzoeksmethode waarbij van binnenuit naar de moderne stad wordt gekeken en door middel van observatie van de stedelijke omgeving getracht wordt nieuwe wetmatigheden over de stad te ontdekken. Deze methode staat in contrast met de numerieke methode, onder andere toegepast door Saskia Sassen, waarin de huidige complexiteit van onze samenleving wordt gereduceerd tot een aantal parameters en getallen. Volgens Boeri is deze methode te abstract. Boeri kiest voor een meer antropologische onderzoekswijze; door middel van interviews, fotografie en feiten stelt hij nieuwe stedelijke condities aan de kaak. Met verrassende resultaten. Zo blijkt de stad Pristina, Kosovo momenteel een van de meest kosmopolitische steden van Europa te zijn. Het is een stad van extremen; een woonplaats voor duizenden Kosovaren die in schril contrast staat de verlaten openbare ruimte die door de oorlog onuitwisbaar is aangetast. Daartussen beweegt zich een internationaal gezelschap van vredestroepen, hulporganisaties en diplomaten die Pristina tot een multiculturele wereldstad maken. Een ander sprekend voorbeeld is het 13e arrondissement in Parijs, een wijk met flats die veranderde in een Chinese stad. Waar eens galerijwoningen waren is nu een winkelstraat verschenen, inclusief tempels, waar het openbare leven zich afspeelt. De parkeerkelder is in gebruik als bazaar. Dit proces rekent af met modernistische gebouwmodellen met een sterke functiescheiding, die voor dit soort wijken nog steeds gangbaar zijn.Dan nog het fenomeen spookstad, fysiek afwezige steden. Dicht bij huis zijn dat bijvoorbeeld de grensgebieden in de Benelux. Hier worden de geografische grenzen massaal bevolkt door forensen die parasiteren op de grensconditie. Als stad is zij echter niet te traceren. Op mondiaal niveau levert het internet een interessant beeld op. Het blijkt dat steden als Stockholm zich qua internetgebruik ineens als metropolen profileren.
Het is allang duidelijk dat de huidige 'verstedelijking' zich steeds onafhankelijker beweegt van zijn fysieke grenzen. Door de globalisering wordt zelfs landsgrenzen gereduceerd tot een formaliteit. De stad is een netwerk van processen geworden, met architectuur als stille getuige. Het is de vraag of architecten nog invloed kunnen uitoefenen op deze processen. Die vraag zal Boeri, zelf architect, ongetwijfeld bezighouden. Enerzijds rekent zijn onderzoek af met een aantal vooroordelen waar politiek en planologisch Nederland zo vol mee zit. Anderzijds blijft de vraag hoe architectuur succesvol kan anticiperen op dit nieuwe stedelijke netwerk, onbeantwoord. Hiervoor zijn we vooralsnog op dezelfde methode aangewezen als Boeri: het zal empirisch moeten worden vastgesteld.