Feature

Idee of ontwerp

Najaar 2001 nodigde de gemeente Rotterdam jonge ontwerpers uit om ‘spraakmakende ideeën te leveren voor de bouw van haar nieuwe stadskantoor’. Circa 100 ontwerpers namen de uitdaging gretig aan. Uit de inzendingen nomineerde de jury 25 plannen waaruit 7 maart vijf winnaars worden bekendgemaakt. Het publiek kan door stemming op een website een publiekswinnaar aanwijzen.

Het programma van eisen was bepaald geen kattenpis; het complex mocht maximaal zeventig meter hoog worden met een bruto vloeroppervlak van minimaal 65.000 vierkante meter. De ene helft daarvan bestemd voor gemeentelijke kantoren en baliefuncties. De andere helft gereserveerd voor woningen, winkels, horeca en commerciële kantoorruimte. De locatie mocht ook prominent genoemd worden: pal achter het stadhuis aan de Coolsingel. Volgens de prijsvraaguitschrijvers 'een toplocatie die uitnodigt tot gedurfde architectuur.' Als tenslotte het prijzengeld van in totaal € 50.000 ook nog eens genereus is, dan moet daar wel een reeks prikkelende plannen uit voort komen om het denken over de nieuwbouw van het Rotterdamse stadskantoor goed te starten. Want dat was uitdrukkelijk de bedoeling. De plannen 'moeten als inspiratie dienen voor een publiek debat tussen burgers, ontwerpers en bestuurders. De uitkomst daarvan geeft richting aan de verdere planvorming. De prijsvraag leidt niet tot een eindontwerp, maar zet daar de toon voor.'

Dit soort prijsvragen is altijd problematisch, je vraagt niet om een eindontwerp, maar juist om ideeën die de toon voor de planvorming zetten. Je nodigt jonge ontwerpers uit om die visie te formuleren, maar je geeft ook een programma van eisen en je vraagt in het prijsvraagprogramma om plattegronden, gevels en doorsneden, oplossingen voor het verkeers- en parkeerprobleem en noem maar op. Daarmee zet je natuurlijk direct een Pavlov-reactie bij de ontwerpers in werking. Is er een programma van eisen? Wordt er gevraagd om plattegronden? Hoppa, een definitief plan maken met een pakkend eindbeeld! Wat je op zo'n manier krijgt is natuurlijk precies wat je dacht niet te willen: een set eindontwerpen, prachtig getekend, met veel energie, spetterend, zo te bouwen, maar het zijn in de eerste plaats architectonische ontwerpen, en niet perse prikkelende visies om de discussie te bevorderen. Dat is in elk geval niet het beeld wat je krijgt als je de nominaties ziet die de jury (Wiel Arets, Stefan Behnisch, Adriaan Geuze, John Kormeling, Michelle Provoost en Harm Tilman) koos. Het valt niet uit te sluiten dat er inzendingen zijn geweest die minder 'beeldend' waren, maar de jury heeft zich wat betreft de nominaties – ook gezien de korte verantwoordingen bij de plannen – dan toch vooral laten leiden door het pakkende beeld. En hetzelfde zal ongetwijfeld in nog sterkere mate opgaan voor de 'publieksprijs' die via stemming op de website zal worden vastgesteld (geen Euro's in dit geval, alleen de 'eer'.) De commentaren die bij de plannen kunnen worden gepost zijn voornamelijk 'beeldbeoordelend' van aard: 'Prachtig gebouw', Hoe durf je zoiets?' etc.Een ideeënprijsvraag is op deze manier toch weer een ontwerpprijsvraag geworden. En dan eentje waarbij de winnende jonge ontwerpers niet echt kunnen rekenen op uitvoering. Waarom ideeen vooral aan jonge architecten worden gevraagd en 'echte plannen' dan weer aan oudere, die logica kan ik met het groeien van mijn jaren ook al niet meer volgen. Hebben ouderen geen goede ideeen meer? Zijn jongeren eigenlijk niet tot bouwen in staat?Er wordt door de uitschrijvers nog wel een achterdeurtje opengehouden waardoor winnaars bij het verdere proces betrokken kunnen blijven, maar uiteindelijk gaat de gemeente natuurlijk toch voor een 'grote architect'. Of er komt uit de noodzakelijke Europese aanbesteding weer een ontwergigant uit de bus rollen die het aan zijn stand verplicht is zich niks aan te trekken van eerdere visies.Dit commentaar op de aard van de prijsvraag zelf neemt niet weg dat er best aardige en soms spectaculaire plannen zijn gemaakt. Voor zover zoiets aan de hand van de presentatie van de plannen op de website (ultrakorte tekst en twee plaatjes van ingezonden panelen die soms wel, soms helemaal niet te lezen zijn) te beoordelen is tenminste. De jury heeft blijkens het rapport de plannen allereerst genomineerd op kwaliteit van het ontwerp, maar daarnaast 'gestreefd naar een zo groot mogelijke verscheidenheid van ideeën. Sommige van de 25 inzendingen hebben zo veel tekortkomingen, dat zij niet in aanmerking komen om tot winnaar te worden uitgeroepen. In dat geval berust hun keuze op een bijzonder aspect dat de jury waardevol genoeg acht om onder de aandacht te worden gebracht.' Wat wil je nou, vraag je je af, goede ontwerpen of een set uiteenlopende ideeën die samen de discussie kunnen starten? Een beetje van beiden lijkt het. Daar gaan we het tijdens het symposium van 7 maart dan maar eens over hebben.