Afgelopen week-end vond in Amsterdam de eerste sessie plaats van de ‘Hot Summer of Psychogeography’, ofwel Guy Debords dérive anno 2002. Met een algoritmische routebeschrijving stuurde de Socialfiction organisatie de deelnemers op pad vanaf de Dam in Amsterdam. Later op de dag werd hetzelfde experiment herhaald in de Bijlmer.
Het begrip Psychogeografie werd in de jaren vijftig geformuleerd door de Situationist Guy Debord. Het beschrijft de studie naar de exacte wetten en specifieke effecten van de geografische omgeving. Psychogeographie beschrijft de plotselinge wisseling van sfeer binnen enkele meters van een straat, of de afzonderlijke karakters van stadsdelen. Het legt de weg van de minste weerstand bloot die onbewust wordt gevolgd in een doelloze wandeling en wijst de wandelaar op het aantrekkelijke of afstotelijke karakter van bepaalde plekken. Een van de situationistische uitgangspunten is de dérive [letterlijk: dwalen, drijven], een vluchtige tocht door afwisselende omgevingen. Vanuit een speels-constructief bewustzijn onderzoekt de dérive de psychogeographische effecten en is daarom afwijkend van de klassieke opvatting over wandeling of passage. Deze dérives waren niet lukraak, maar daagden de psychogeograaf uit het voorstellingsvermogen te gebruiken om de stedelijke omgeving op een nieuwe manier te ervaren. Zo volgden zij hun neus langs geursporen of baanden zich een weg door Parijs aan de hand van een plattegrond van Londen. Hun drijfkracht berustte nauwelijks op nieuwsgierigheid maar vooral op politieke en theoretische motieven.
Vanaf de jaren zeventig bleef de dérive mensen inspireren, maar nu meer op een academisch niveau en zelden als een werkelijke actie. De nieuwsgierigheid om alle aspecten van de stad te ontdekken ontwikkelde zich in Urban Exploration, een netwerk dat wereldwijd via internet veslag doet van de stedelijke ondekkingsreizen. Het succes hiervan ligt vooral in het illegale en spectaculaire karakter ervan. Als reactie op deze sensatievorming ontwikkelde de Nederlandse organisatie Socialfiction.org, onder leiding van Wilfried Hou je bek, de Generatieve Psychogeografie. Het gaat hier om het rondlopen door de stad op een generatief, dus een zich in de tijd ontwikkelend algoritme in de hoop de omgeving zo te (her)ontdekken. Het eerste experiment was een tocht door Leidsche Rijn aan de hand van een kaart van Rome. Omdat dit niet voldeed aan de beoogde verwachting groeide het verlangen nu eens door een stad te zwerven zonder vooroordeel. Ze zochten vervolgens naar een manier zoals John Cage zijn musici instrueert: ‘directions but no map’. John Conway’s ‘Game of Life’ leverde het antwoord. Hoe eenvoudig de regels ook zijn je kunt nooit voorspellen hoe een dierenkolonie zich ontwikkelt, je kunt alleen aanschouwen wat er gebeurt. In het verlengde hiervan heeft Socialfiction.org een set regels opgesteld die een eindeloze route door een stad dicteert en die de psychogeografische wandelaar verrast laat over de logica van het zwerf-algoritme. In de zomer van 2001 werden drie experimenten ondernomen. De aanwijzijzingen aan de deelnemers waren variaties op de formule: tweede rechts, tweede rechts, eerste links, herhaal.
De generatieve psychogeografische wandelingen van afgelopen zaterdag voerden de deelnemers vanaf de Dam de drukke binnenstad van Amsterdam in. Het bleek dat na ongeveer een uur een aantal groepen vanzelf terugkeerde op de Dam. In de Bijlmer waar de groep later die dag aan de hand van de zelfde formule de route volgde werkte het anders. Doordat hier geen duidelijk stratenpatroon bestaat leidde sommige routes steeds weer langs hetzelfde punt. Opvallend was het verschil in de hoeveelheid woorden. Waar de binnenstad vol staat met reclames, ver- en geboden, is de Bijlmer woordenloos. Op een achterafterreintje werd alleen een bordje gevonden ‘doelloos rondhangen is niet toegestaan’. Was dit niet het doel van de sessie? Enkele deelnemers hebben beeld- en geluidopnamen gemaakt. Het enquette-formulier dat iedereen achteraf heeft ingevuld wordt nu verwerkt. De resultaten zullen binnenkort te zien zijn op de site van Socialfiction.org. Om de structuur van steden op deze wijze te ontrafelen zal deze zomer eenzelfde experiment plaatsvinden in andere Europese steden.
Als laatste nog een kort verslagje van een van de deelneemsters:
Mijn route besloeg herhaaldelijk tweede rechts, eerste links, eerste rechts. door dit ritme eerst te volgen in de Amsterdamse binnenstad, in de zaterdag funshoppiek, en vervolgens dezelfde route in de Bijlmerleegte, ervaar je het bestaan van de binnenstedelijke straten met terugwerkende kracht bij gratie van de fijnmazige gebouwen. In de binnenstad is het niet vreemd te dolen, de afgelegde route is niet afwijkend noch stompzinniger dan die van de andere wandelaars. In de Bijlmer ontbreekt deze bestaansreden van de straten en stegen volledig: de tweede rechts leidt wederom langs het grasveld waar je al langs alle kanten bent gewandeld. Zonet over het fietspad, nu over het glooiend voetpad.