Recensie

Excursie Expo.02

Als enige land ter wereld veroorlooft Zwitserland zich sinds 1883 eigen landstentoonstellingen te organiseren, waarvan de zesde op dit moment onder de naam Expo.02 te bezoeken is.

Expo.02 is niet tot één stad beperkt. Ze strekt zich voor het eerst uit over een hele regio: het pittoreske driemerengebied in het noordwesten van Zwitserland. Biel, Neuchâtel, Murten en Yverdon-les-Bains vormen met hun 'Arteplages' de locaties van de tentoonstelling. De 'Arteplages' zijn tentoonstellingsterreinen aan de oevers van de meren met steeds een eigen architectonisch icoon en een eigen – maar moeilijk afleesbare – thematiek.

Het spectaculairste icoon is de installatie 'Nuage' – wolk – in Yverdon-les-Bains van de New Yorkse architecten Diller & Scofidio. Boven het meer zweeft een 100 meter lange wolk die met 31.400 computergestuurde hoogdruksproeiers gegenereerd wordt en waar men doorheen kan dwalen. De draagconstructie is een Tensegrity-structuur, die in de nevel lijkt te verdwijnen. Wat vanaf de oever een visueel object lijkt, verandert bij binnenkomst in een fascinerende serene ruimte zonder uitzicht en zonder oppervlakkig spektakel.

Het oorspronkelijke idee van de architecten om bezoekers uit te rusten met interactief oplichtende regencapes is helaas niet uitgevoerd, ze krijgen nu gewone regencapes.

De wolk beantwoordt slechts tot op zekere hoogte aan de visie van een poëtisch-amorfe ruimte, maar is toch een geslaagde poging tot een andere benadering dan de verder wat naïeve tentoonstellingsensceneringen.

Arteplage Biel, Coop Himmelb(l)au

'Arteplage Biel' wordt gevormd door drie torens met een spiraalvormige hellingbaan van het Weense bureau Coop Himmelb(l)au. De 37 meter hoge deconstructivistische staalconstructies zijn bespannen met zilverkleurige halftransparante weefsels die ook als projectievlak dienen. Intrigerend is dat de architectuur vooral zichzelf dient, de torens functioneren slechts als café, trappenhuis en klanktoren. De rest van het tentoonstellingsterrein in Biel valt op door de geslaagde corporate-architectuur van de eenvoudige bijgebouwen zoals café's en ontspanningsruimtes, maar ook door de verbazingwekkende kwaliteitsverschillen tussen de tentoonstellingen (zowel architectonisch als inhoudelijk, als beide).  Aanbevelenswaardig zijn onder meer 'Territoire imaginaire' – een expositie over Zwitserse toekomstvisies die op een surrealistische manier tentoon worden gesteld, en het met bladgoud beklede paviljoen 'Geld und Wert'.

Het Architectenteam Multipack heeft in Neuchâtel drie enorme zwevende membraandaken gerealiseerd, omgeven door buitengewoon grote rietstengels. Wegens tijdgebrek kon deze 'Arteplage' helaas niet worden bezocht.

In Biel en Yverdon-les-Bains ontkomt men moeilijk aan het algemene probleem van expo-tentoonstellingen, namelijk hun naïef-educatieve volksvermaak. Hierin ligt ook de wortel voor het ambivalente gevoel waarmee men door evenementen als Expo.02 wandelt. De iconen van internationale architecten – vooral 'Le Nuage' – zijn in elk geval een bezoek waard, maar de geïnteresseerde bezoeker moet de rest van de tentoonstellingen op de koop toenemen – wellicht als sociologische studie.

Een bezoek aan Expo.02 is ondanks alles lonend en nog tot en met 20 oktober mogelijk. Men moet in elk geval genoeg tijd nemen om de krenten uit de pap te halen. Daarvoor is wel een 3-dagen-ticket van €80,- nodig, waar treinverbindingen, parkeren etc. niet bij inbegrepen zijn.

monoliet, Jean Nouvel

Ook Jean Nouvel lukte dit met zijn indrukwekkende monoliet in Murten. De zesendertig meter hoge kubus is met Cor-Ten-staal bekleed en slechts per boot te bereiken. Binnen zijn twee panorama's tentoongesteld: het ene uit 1894 met daarop de historische veldslag van Murten, het andere is een multimediaprojectie over het hedendaagse Zwitserland. Men moet echter Zwitser zijn om iets dergelijks nationaal-monumentaals op waarde te schatten. Daarnaast was als derde panorama het oeverlandschap rondom de kubus gedacht, de kijkspleten dienen hiertoe. Vanwege de constructie en gevelbekleding is het panorama slechts beperkt te ervaren.

Atelier Jean Nouvel (in samenwerking met Gauer/Itten/Messerli/Maria uit Bern) is het gelukt om het historische centrum van Murten, de oeverpromenade en het meer samen te brengen in een wijdvertakt kunstpark. Dikke kettingen langs de straten werken als wegwijzers naar de tentoonstellingen en installaties. Bijzonder de moeite waard is de 'Garten der Gewalt'. Dit maakt 'Arteplage Murten' als geheel tot het interessantste tentoonstellingsgebied van Expo.02.