Op zaterdag 14 september jl. vond de aftrap plaats van de Vierde Masterclass Stedebouw Stad en Regio, georganiseerd door de academie van Bouwkunst in Rotterdam. De masterclass is bedoeld voor ervaren stedenbouwkundigen, planologen, landschapsontwerpers en verkeerskundigen die werkzaam zijn bij bureaus en overheidsdiensten en in de dagelijkse praktijk nauwelijks toekomen aan vakinhoudelijke ontwikkeling op regionale schaal.
De Masterclass richt zich op het opdoen van inzicht in actuele regionale ruimtelijke ontwikkelingen, het kennismaken met de nieuwste ideeën en benaderingswijzen en het verwerven van vaardigheid in het operationaliseren van complexe opgaven. Er is gekozen voor het concept van ‘learning by detour’; een studiegebied buiten het eigen dagelijkse werkveld en met begeleiding door deskundigen uit andere omgevingen en vakgebieden.
Het thema van de masterclass is Kennis & Ruimte, en gaat in op het groeiende belang van kennis als onderscheidende factor bij de ontwikkeling van stedelijke regio’s, waar voorheen natuurlijke en verkeerskundige condities een rol speelden. De organisatoren spreken over het ontstaan van K-regio’s, samenwerkingsverbanden van steden die een collectief leefmilieu, imago en voorzieningenpakket willen ontwikkelen voor het aantrekken van hoogopgeleide kenniswerkers en researchinstituten. De aard van de kennis is overigens niet alleen technologisch, maar ook cultureel. Net als technici behoren kunstenaars en designers daarom tot de kenniswerkers. Steden die beide kennisdomeinen, techniek en cultuur, onderdak bieden hebben de meeste kans op economisch succes.
Robert Kloosterman, hoogleraar economische geografie van de Universiteit van Amsterdam en lid van de wetenschappelijke commissie van de masterclass, benadrukt het belang van kennis en innovatie in de concurrentiestrijd tussen bedrijven. Als gevolg van globalisatie en individualisme is de vraag van consumenten minder voorspelbaar en eenduidig. Veel bedrijven ontwikkelen daarom flexibele organisatievormen en directe marketinginstrumenten. Kloosterman spreekt over een verandering van economy of scale naar een economy of scope, waarbij clusters van gespecialiseerde bedrijven nauw samenwerken op basis van het synergetisch afstemmen van input en output en het uitwisselen van kennis, ofwel de kennistransfer. Deze corporate development vraagt om een vestigingsmilieu, waarbij bedrijven zich in elkaars nabijheid kunnen vestigen en bereikbaarheid gecombineerd is met stedelijke dichtheden diversiteit en de aanwezigheid van kennis.
Niet zonder reden werd de startbijeenkomst gehouden in de Uithof in Utrecht. Voor het gebied bij het verkeersknooppunt Rijnsweerd met de bestaande universiteit en het ziekenhuis is door Art Zaaijer en O.M.A. een stedenbouwkundig plan gemaakt, waarbij het gebied wordt verdicht en doorontwikkeld als een zelfstandige stedelijke kern in de periferie. Het plan bestaat niet zozeer uit een gedetailleerd eindbeeld op basis van een gefixeerd programma, maar conditioneert een continue veranderingsproces, waarbij eerder potenties centraal wordt gesteld en de kwaliteiten van het gebied worden gedifferentieerd. Deze benadering van planning, de conditieplanning, en de wijze waarop hiermee in stedelijke regio’s hoogwaardige en omvangrijke kennisinfrastructuren kunnen worden versterkt en effectief worden gemaakt, wordt door de organisatoren gezien als een belangrijk leerdoel van de masterclass.
Als ontwerp- en onderzoeksgebied is gekozen voor het MHAL-gebied, een K-regio in ontwikkeling met circa 4 miljoen inwoners in de kernsteden Maastricht, Hasselt, Aken en Luik. In de regio loopt sinds de mijnsluitingen de beroepsbevolking terug en is er fors geïnvesteerd in de werkgelegenheid. Op dit moment vormen de vier universiteiten in de regio de grootste werkgever en zijn er talrijke initiatieven die in aansluiting op de komst van de hogesnelheidstrein de lokale economie moeten versterken. Zo hebben zich in Maastricht sinds de Europese top in 1994 twintig nieuwe kennisinstituten gevestigd en een aantal call centers, die dankbaar gebruik maken van de meertaligheid van de bevolking in de grensregio. In Aken is de grootste universiteit van Europa te vinden, plus de aan deze Hochschule gelieerde instituten die nauw samenwerken met het lokale bedrijfsleven. Aken hoopt met zijn Pascal Strasse uit te groeien tot het Duitse Silicon Valley en in Luik werkt men aan een investeringsprogramma genaamd ‘Bioliège’, waarmee men hoopt uit te groeien tot een centrum van biotechnologisch onderzoek en -productie.
Begin jaren ’90 is de regio onder de aandacht gebracht van stedenbouwkundigen met de EO Wijers prijsvraag en het opstellen van een integraal regionaal plan, naar het model van een stedelijk landschapspark. Men koos nadrukkelijk voor het sparen van het landschap en het inzetten op intensief en hoogwaardig stedelijk ruimtegebruik. In de masterclass zal onderzocht worden hoe de verscheidenheid van de kernsteden ingezet kan worden voor de versterking van de regionale samenhang en hoe kleine interventies samenhang kunnen brengen in het regionale proces van kennisvergaring en kennisverwerking.