Feature

Van Nelle(ontwerp)fabriek

Bij de bouw van de Van Nellefabriek eind jaren twintig stelden de architecten dat de fabriek 25 jaar later nog modern zou moeten zijn. Die stelling is driedubbel waar gebleken. De vernieuwende fabriek van toen is nu als icoon beschermd door Unesco. In hoeverre is het voor een architect mogelijk om de Van Nellefabriek geschikt te maken voor hedendaagse functies met behoud van het authentieke karakter ?

Nieuw, nieuwer

Toenmalig Van Nelle-directeur C.H. van der Leeuw en de architecten J.A. Brinkman en L.C. van der Vlugt hadden overeenkomstige denkbeelden over het werkklimaat in de fabriek. Het hele complex ademt het concept van licht, lucht en ruimte. Na jaren dienst te hebben gedaan als plek van opslag, bewerking en verpakking van koffie, thee en tabak heeft het gebouw uiteindelijk zijn oorspronkelijke functie overleefd. Legitieme vraag was hoe de Van Nellefabriek als icoon in de Nederlandse architectuur een nieuwe rendabele functie kon huisvesten. Een vraag waar de ontwerpers samen met de ontwikkelaar, monumentenzorg en welstand antwoord op hebben gevonden: een ontwerpfabriek. Door het aantrekken van startende, cultuurgerelateerde huurders heeft het gebouwcomplex weer de dynamische uitstraling gekregen. Wessel de Jonge is architect van het totale project. Onder zijn supervisie hebben een aantal partijen ontwerpen voor delen van de fabriek gemaakt. Bureau Claessens Erdmann architects & designers ontwierp een inbouwpakket voor het interieur en heeft zich tot doel gesteld een aangename omgeving te maken waar dagelijks mensen elkaar ontmoeten en inspireren. Praktisch gesproken heeft het gebouw veel technische veranderingen moeten ondergaan om überhaupt opnieuw gebruikt te kunnen worden. Dit wil echter niet zeggen dat de authenticiteit van de fabriek is verdwenen. Met medewerking van bouwhistorisch- en kleurenonderzoekers zijn met grote zorgvuldigheid keuzes gemaakt. De zorgvuldigheid waarmee ontwerpbeslissingen werden gemaakt is in deze verbouwing te prijzen.

Vernieuwend

Het mooie van deze verbouwing is het grote aantal gradaties van ingrepen die de typische Van Nelle-details met de wensen van de nieuwe gebruikers verweven. Er worden geen contrasten gezocht tussen het bestaande en het nieuwe. Binnen het ontwerpproces van de verbouwing is tegelijkertijd gerestaureerd, gekopieerd, geïnterpreteerd en een geheel nieuwe dimensie aan het complex toegevoegd. Een dimensie overigens die de geliefde rauwheid van de fabriek heeft getransformeerd tot comfortabele werkplekken. De verlopende schaal van behoudend tot vernieuwend is af te lezen aan de verschillende beglazingssystemen.

Om te beginnen is zoveel mogelijk van het originele gevelwerk zo getrouw mogelijk gerestaureerd onder het toeziend oog van architect Wessel de Jonge. Aangezien de fabriek talloze malen is verbouwd, is veel van het originele verdwenen. Op sommige plaatsen zijn interpretaties van originele kozijnen toegepast, gebaseerd op hedendaagse staalprofielen en bijvoorbeeld technieken uit de kassenbouw. Alleen de kenner zal dit opvallen. Voor brandcompartimentering zijn verdiepingshoge stalen puien met stevige profilering gerealiseerd. De werkunits zijn van elkaar gescheiden door middel van aluminium puien met glasstroken onder het plafond. De profielen hiervan zijn speciaal ontwikkeld voor deze toepassing en kunnen kabels en leidingen in zich opnemen. En last but not least zijn er op enkele plaatsen glazen vergaderruimtes gemaakt die een eigen logica kennen.

Opvallend is het gemis aan leidingsystemen. Dat wil zeggen: ze zijn er wel, maar je ziet ze niet. Tussen de buitengevel en de aluminium puien zijn omtimmerde ruimtes gemaakt, waarin de luchtbehandeling en dergelijke zijn opgenomen. Deze bedienen de onderliggende verdiepingen en houden daarmee het plafond vrij van 'toeters en bellen'. Andere leidingen zijn in de nieuwe afwerkvloer gestort. De sprinklerinstallatie is 'origineel' uit de jaren '70 en is nu zwartgeverfd. Claessens Erdmann heeft voor dit project speciale armaturen ontwikkeld, die zowel binnen als buiten de sfeer van de oude fabriek doet herleven.

detail glas vergaderruimte

Oud

Als we de bedoelingen van de architecten van toen en nu naast elkaar zetten, valt op dat het adagium 'licht, lucht en ruimte' een andere betekenis heeft gekregen. De fabriek is met respect behandeld, maar oorspronkelijke idealistische uitgangspunten hebben inmiddels plaats gemaakt voor meer esthetische thema's als uitzicht, doorzicht en aanzicht. Het Van Nellecomplex is nu wellicht mooier dan het ooit is geweest. Wetend wat de originele bestemming was, mis je nu de stank en het lawaai van een echte fabriek.

Tijdens de verbouwing heeft Claessens Erdmann niet alleen met enthousiaste opdrachtgevers (Kondor Wessels en Property Conversion) samengewerkt, maar is ook de samenwerking met de supervisor, de welstand, monumentenzorg en de gemeente intensief geweest. Het hoofdconcept van de ontwerpfabriek is tussentijds niet gewijzigd en in detail zijn veel vondsten gedaan, die het complex hebben vernieuwd. De ontwerpers zijn behendig geweest in het vertalen van behoudende en vernieuwende eisen. Steeds zijn onderdelen beoordeeld op originaliteit en op waarde voor het geheel. Gelukkig is steeds geconcludeerd dat niet al het originele heilig is en dat juist vertalingen wezenlijke bijdragen leveren aan de hedendaagse Van Nellefabriek. Of de Ontwerpfabriek ook daadwerkelijk veel cultuurgerelateerde bedrijven zal gaan huisvesten blijft nog een vraag. In ieder geval kan het gebouw nu opnieuw 25 jaar lang modern blijven.