Een team van Nederlandse stedenbouwkundige en landschapsarchitecten heeft in december een meervoudige opdracht gewonnen voor de herstructurering van de directe omgeving van de rivier de Emscher, nu het ‘riool’ van het Ruhrgebied. Het plan werd vooral gekozen vanwege de strategische kwaliteiten.
De meervoudige opdracht werd uitgeschreven door de Emscher Genossenschaft (het waterschap dat het hele Ruhrgebied bestrijkt); KVR (regionale planningsorganisatie) en de gemeentes Essen, Gelsenkirchen en Herten. De Utrechtse landschapsarchitect Noël van Dooren was naast vier Duitse bureaus een van de uitgenodigde deelnemers; als projectleider was hij eerder betrokken geweest bij landschapsplannen voor het Ruhrgebied.
De herstructurering tot (rivier-)park en openbare ruimte van de directe omgeving van de 60 kilometer lange Emscher is één van de centrale opgaven in het Ruhrgebied. Bij de waterschapsopgave kan de opdrachtgever echter weinig zeggenschap uitoefenen op de stedenbouwkundige en strategische implicaties van deze miljarden kostende ombouwoperatie. Hoewel feitelijk werd gevraagd om een parkontwerp besloot Noël van Dooren deze aspecten toch aan bod te laten komen. En dat kon omdat de meervoudige opdracht een zone van 15 kilometer betrof die tussen de Emscher en het RheinHernekanaal ligt. Die zone is 50 tot 500 meter breed en vormt in ieders ogen de sleutelzone voor de herstrucurering van de Emscher, maar ook voor de plannen van de voormalige IBA EmscherPark die haar 'Ostwestrückgrat' ofwel centrale groene zone hier gedacht had.
Omdat het hem voor een dergelijke veelomvattende opgave aan deskundigheid ontbrak heeft Noël van Dooren zijn netwerk aangesproken en betrok hij drie bureaus bij de prijsvraagopgave:
-landschapsbureau La4sale ontwikkelde een idee over 'wonen aan de Emscher' (nu is de Emscher totaal onaantrekkelijk en afgekeerd);
-Rein Geurtsen studeerde op de kwaliteit van vooroorlogse mijnbouw-siedlungen en de mogelijkheid om met een herinterpretatie van dat idioom de stedelijke zones beter met deze 'centrale groene zone' te verbinden – onder het mom van: als de stad er niet mee verbonden is heeft het park geen zin.
-One Architecture deed onderzoek naar het programma ten aanzien van industrie en bedrijvigheid en wat daarmee te doen bij een opwaardering van de zone.
Deze thema's zijn uitgewerkt als reactie op, voortzetting van en aanpassing aan het basisidee dat Van Dooren met La4sale en Karen de Groot had ontwikkeld. Het ging daarbij in feite om een ontkenning van de opgave; er is voorgesteld geen park te maken op de strook tussen rivier en kanaal, maar de strook zoveel mogelijk weg te graven door het noodzakelijk waterbouwkundig programma sterk te overdrijven. Achtergrond van deze gedachte was dat er naar de mening van het team in het Ruhrgebied een 'postindustrieel trauma' is ontstaan, waardoor iedereen zich fixeert op (van overheidswege) aangelegd groen en park als redding van de stad. Het Ruhrgebied kent veel te veel vaag groen zonder een adequate beheerstructuur voor de lange termijn en zonder grootstedelijk gebruik. De huidige en de geplande parken beconcurreren elkaar terwijl men aan de andere kant vergeet te investeren in de leeglopende stad. De grote schaal ontbreekt in deze fragmentatie van groene en rode vlekken. De potentie die de waterlijnen hebben om de landschappelijke schaal in het gebied te brengen, is de belangrijkste strategische ingreep die het plan voorstelt.
La4sale heeft de ontwikkeling van de rivier op de grote schaal en in de landschappelijke context geplaatst. Daarbij is inspiratie geput uit de voorindustriële geschiedenis toen langs de Emscher (en de Ruhr en Lippe) een aantal grotere 'watersloten' stonden gecombineerd met de huidige grote schaal van industriegebouwen. Dit heeft geleid tot een reeks van grote, monolithische multifunctunctionele gebouwen op specifieke punten aan de Emscher als input voor nieuw programma en als statement voor de omslag in de ontwikkeling van industrierivier naar woon- en plezierrivier.
Rein Geurtsen heeft enerzijds in een stedelijke strook onderzocht welke acties nodig zijn om het bestaande weefsel aan de centrale zone vast te knopen en daarbij als eye-opener opgetekend welke kwaliteiten nu al aanwezig zijn. Anderzijds heeft hij een nieuwe siedlung ontworpen die op een strategische plek een andere stedelijke strook over kanaal en Emscher verbinden.
One Architecture vond de zware industrie onvermijdelijk en passend in deze zone, maar heeft gezocht naar landschapsesthetische middelen om dat beter te integreren. Voor de logistieke zone is een voorstel gedaan om tot een sterke verdichting te komen en 'de ene helft in de andere helft' te stoppen. Het daardoor vrijkomende gebied is essentieel voor een andere vorm van stedelijke ontwikkeling en precies de plek die Rein Geurtsen nodig had voor de nieuwe siedlung.
Uiteindelijk is door de jury een gecombineerde eerste prijs uitgereikt en wel aan het bureau ST Freiraum dat een in de ogen van de jury adequaat 'parkidee' leverde dat ook maakbaar is (en ten dele gemaakt gaat worden), en aan het NL-team, dat het plan onder het motto 'Stadt holen – Raum schaffen – Wasser bringen' inzond – met de mededeling dat het plan 'onmaakbaar' werd geacht maar strategisch zeer sterk en overtuigend werd gevonden. Daarom is nu een overleg gestart om elementen uit de gedachtegang verder uit te werken, waarbij met name aan de relaties van de stad tot deze zone gewerkt zal gaan worden.