Feature

Mesh in het Berlage Institute

Dominique Perrault hield onder de titel ‘Mesh’ op 11 februari 2003 een lezing in het Berlage Institute. Harrie van Helmond was erbij en liet zich niet in verwarring brengen door de ‘nieuwe’ verhulling, verleiding en zachtheid van de architect die bekend staat om zijn nuchtere en minimalistische gebouwen.

De prospectus van het Berlage Institute van 2003/2004 bevat een duizelingwekkende lijst van alle gastdocenten tot nu toe. De studenten worden overspoeld met, vaak tegengestelde, visies op architectuur. Het instituut lijkt geen eigen richting te hebben: het verzorgt aanbod en doet dat goed, zo lijkt het.

In de prospectus zijn statements opgenomen van de sprekers bij het afscheidssymposium op 4/10/2002 van Wiel Arets als Dean van het instituut. Die uitspraken geven bovenstaand vermoeden een grond. Van Toorn, Hertzberger, Ito, Sejima, Chipperfield, Cohen en Zenghelis blijven down to earth. Ze houden een pleidooi voor het ontwerpen van adequate fysieke rustpunten in een zich steeds versnellende en vercommercialiserende wereld. Libeskind, Sassen, Zaera-Polo (de nieuwe Dean), Speaks en Van Berkel & Bos bepleiten een veel meer visionaire rol voor de architect. Hij/zij moet radicalere nieuwe wegen inslaan om zich een plaats te verwerven vooraan in het moderniseringsproces. De eerste groep wil veiligheid en rust bieden zonder echter nieuwe uitdagingen uit de weg te gaan, de tweede groep ziet zich als richtinggevers voor een geheel andere architectuur.

Dit instituut nu vroeg de gelauwerde toparchitect Dominique Perrault een lezing te geven om daarna met studenten en andere belangstellenden in discussie te gaan. Het onderwerp van de lezing, Mesh als bouwmateriaal, lijkt Perrault in te delen bij de geboren bouwers van de eerst genoemde groep. Zijn meeste gebouwen spreken ook een nuchtere, minimalistische taal.

Mesh is een al lang bestaand metaalweefsel dat Perrault als een van de eersten een architectonische toepassing gaf en daarna is blijven gebruiken in al zijn gebouwen. Aanvankelijk was dat zonder modificering; momenteel wordt het product steeds specifiek aangepast aan zijn eisen. Hij beperkt zich niet uitsluitend tot mesh, ook andere bewerkte metaalbekleding komt voor. De gevel van het in aanbouw zijnde hotel in Barcelona lijkt bijvoorbeeld een megavergroting van perfo-plaat.

Aanvankelijk paste hij het mesh toe in de vorm van bekleding van wanden, plafonds, daken en gevels maar steeds meer, zo bleek uit de getoonde projecten, als een vrij hangend of gespannen membraam over kubistische architectonische volumes. Het wrappen van ongelijk gestapelde boxes, waardoor een Christo-achtige verpakking ontstaat, levert tussenruimtes op en biedt de architectuur nieuwe mogelijkheden van opaciteit en wisselende glans- en kleureffecten. Perrault noemde dit in zijn lezing transfiguratie; geografische toepassing met statische en kinetische kwaliteiten, het nastreven van een 'nieuwe architectonische aanwezigheid' die voorbij gaat aan zwaar/vervelend/langzaam/duur. Hij vatte samen: 'ik wil rechtstreeks, zonder te denken, een nieuw gevoel op de plek teweeg brengen'.

Hotel Industriel Berlier

Voor de studenten in de zaal was de korte presentatie van Perrault een teleurstelling. Overheersend in de lezing waren zijn pogingen om zoveel mogelijk projecten te hullen in dit materiaal, terwijl zijn oeuvre dit beeld niet bevestigt. Ze verwachtten een meer inhoudelijk verhaal dat verder gaat dan gevoel en esthetiek. Voor de aanwezige professionals was het nauwelijks te begrijpen dat de architect die in zijn vroege gebouwen een ingenieursmentaliteit bleek te hebben ('monumentale naakte soberheid', volgens de uitnodiging), nu de foto van een bruidsjurk nodig had om te laten zien waar hij momenteel op uit is: verhulling, verleiding, zachtheid, wisseling van effecten. Perrault lijkt daarmee, ondanks zijn belijdenis dat architectuur gaat over 'gewoon dingen maken', ook l'art pour l'art te willen. Het idee is bijna niet te verdragen; als je een gebouw als het Hotel Industriel Berlier kunt maken (waar naaktheid het thema is), hoe kun je dan op een lezing trots verkondigen dat het gelukt is een opdrachtgever zo ver te krijgen om door bombardementen gehavende bergen op Tenerife in de oude vorm te herstellen met RVS-mesh, om daarna in de ontstane niches gebouwen te maken?

De lichaamstaal van Perrault gaf misschien het antwoord op wat het wezenlijke kenmerk van zijn architectuur is: hij is een verleider die afwisselend serieus en dan weer relativerend is. Hij heeft plezier in de verwarring die dat oplevert, dat was duidelijk. De combinatie van het precieze en het rekkelijke geeft hem de mogelijkheden zowel de puriteinse vakwereld als de om verleiding vragende gebruikers te bedienen. Blijft hangen dat hij geen antwoord wilde geven op een vraag uit de zaal over de duurzaamheid van het overvloedig draperen van RVS meshweefsels over berghellingen.