Afgelopen donderdag startte Yona Friedman de nieuwe Capita Selecta van de Amsterdamse Academie van Bouwkunst. De titel van de reeks, ‘Re-connecting The Real’, wekt de suggestie dat er ooit een directe relatie was tussen de alledaagse werkelijkheid en de ontwerppraktijk die inmiddels verloren is gegaan.
‘Teleurgesteld in de uiteindelijke resultaten van een idealistisch georiënteerde professie zijn veel architectenbureaus vervallen in een pragmatische houding. Juist in onze consumentenmaatschappij ligt er voor ontwerpers een interessante opgave, en wel in het opnieuw tot stand brengen van een verband tussen de ontwerppraktijk en de alledaagse werkelijkheid’, aldus de organisatoren van de lezingenreeks op de promotieposter.
Om deze stelling te onderbouwen is een bont gezelschap van sprekers uitgenodigd: Catherine David (directeur van het centrum voor moderne kunst Witte de With), John Palmesino (hoofd onderzoeksafdeling Herzog en De Meuron), John Habraken, Wim Derksen (directeur Ruimtelijk Planbureau) en Eyat Weizman & Rafi Segal (de architecten die het nederzettingsbeleid van Israël in de bezette gebieden met behulp van cartografische middelen inzichtelijk maakten). Allen worden gesecondeerd door sprekers uit de Nederlandse (ontwerp)praktijk, zo is Jaap Modder (secretaris van de Nieuwe Kaart) gekoppeld aan Weizman en Segal. Op deze manier vindt een dubbele ‘re-connecting’ plaats, niet alleen tussen de ontwerppraktijk en de alledaagse werkelijkheid, maar ook tussen de internationale kunst- en ontwerppraktijk (of historische in het geval van Habraken) en de Nederlandse situatie. Banalisering van het onderwerp dreigt met een dergelijke opzet; het verband tussen de Nieuwe Kaart van Nederland en de nederzettingenkaart van Israël is dat beide het ruimtelijke beleid van de overheid inzichtelijk maken. De Nieuwe Kaart doet dit echter op basis van informatie geleverd door de verschillende overheden, en de nederzettingenkaart op basis van eigen onderzoek en het leggen van verbanden tussen locatie, vorm en functie van de nederzettingen in bezet gebied. Hiermee stellen de makers – bewust – een politiek beleid aan de kaak. De samenstellers van de Nieuwe Kaart worden betaald door het ministerie van VROM.
Yona Friedman was gevraagd als eerste in de reeks op te treden en had geen coreferent. Zijn lezing was getiteld ‘Structures serving the unpredictable’. Het is altijd leuk om een icoon te horen spreken. Aan de hand van prachtige stripachtige tekeningen gaf hij een basiscursus ‘Het wezen van architectuur’. Hij sprak over stedelijke ruimte en architectonische ruimte en hoe deze mede door gebruikersparticipatie vormgegeven kunnen worden.
Friedman werd bekend door zijn manifest L’architecture Mobile (1958) en de mede door hem opgerichte GEAM (Groupe d’Etudes de l’Architecture Mobile). Zij zochten naar oplossingen om het inherent inflexibele van architectuur aan te passen aan de snelheid van transformaties van het moderne leven. Er dienden flexibele constructiesystemen en tijdelijke invullingen te komen. Daarnaast werden ook andere zaken die aanspraak maakten op permanentie, als eigendomsbezit, huwelijk en de Staat, als achterhaald beschouwd. In de optiek van Friedman leidde starheid ten aanzien van dagelijkse veranderingen tot conflicten.
Tijdens zijn lezing liet hij onder meer tekeningen zien van de wijze waarop mensen door de stad lopen. Dit gedrag is uiteraard niet voorspelbaar. De individuele netwerken die ontstaan zijn altijd labyrintisch en ‘centrumloos’. Volgens hem is het dan ook niet mogelijk om te spreken van het stadscentrum. Er is altijd meer dan één centrum en deze centra verplaatsen zich ook nog eens, zij zijn niet permanent. Ontwerpers moeten zich hiervan bewust zijn, aldus Friedman. Hij pleit daarom voor niet-hiërarchische flexibele ordening van de ruimte.
Voldoende stof voor een ‘re-connect’ met ‘The Real’. Maar helaas, deze kans werd niet gegrepen. De vragen na afloop uit de zaal hadden betrekking op de structuren die Friedman zijn hele ontwerpleven heeft getekend en niet op de ideeën die eraan ten grondslag liggen. Friedmans structuren kunnen echter niet los gezien worden van diens ideeën en de tijd waarin deze werden ontwikkeld, waardoor ze ook niet zonder meer geïmplementeerd kunnen worden als mogelijke oplossingen voor onze huidige problemen. Er is meer nodig dan alleen maar copy-paste.