Feature

Star Speakers Festival, deel 2 Lynn, Geuze, van Berkel en Cook

Na een teleurstellende eerste avond, boden de tweede en derde dag van het ‘Star Speaker Festival’ op 9 en 10 mei eindelijk een brede kijk op de Biënnale thematiek. Een aantal retorische raspaarden maakten een powerpoint pitstop in Rotterdam: Gregg Lynn, Adriaan Geuze, Ben van Berkel & Caroline Bos en ‘mister metropolitan mobility hemzelve’, Peter Cook. Een verslag.

Op vrijdagavond stonden in de Kunsthal Gregg Lynn en Adriaan Geuze geprogrammeerd. Nu die eerste wat meer afstand genomen heeft van het Deleuzeëske discours over tijd, ruimte en alles daartussenin, werd het ook mogelijk om zijn ontwerpen te begrijpen. Die waren sober, maar to the point. Twee projecten, WTC en Bijlmermeer (de impact van het vliegtuig op het recente werk van Lynn is niet te onderschatten), en wat koffiepotten voor Alessi. Mobiliteit in architectuur, zei Lynn, gaat voornamelijk over connecties waarin liften en roltrappen het hoge woord voeren. Zo bleken dynamische circulatiepatronen die de private en publieke ruimte ingenieus in een weefde ten grondslag te liggen aan WTC, en werden ze in de Bijlmer omschreven als diagonale promenades. De ontwerpen zelf focusten zich voornamelijk op een uniciteit gegenereerd uit een algemene benadering. Het WTC-project (United Architects) als publiek-private mastodont (mogelijk door het scheiden van mensenstromen), het Bijlmerproject als ritmisch façadisme. De achterliggende idee verklaarde Lynn als ’they should produce a musical effect’, wat hij prompt illustreerde met een extract uit een meesterwerk uit de muziekgeschiedenis, ‘Who’s next?’ van The Who.

De volgende was de Peter Fonda van de architectuur, Adriaan Geuze (West8). In een laidback lezing cruisde hij door eigen werk waarin Schiphol, Borneo Sporenburg, Westrandweg, West-Holland, Taiwan en Arroyo Parkway (Los Angeles) voorbijgleden. Die lezing werd onderbroken voor een aantal geëngageerde stops. Gepassioneerd verklaarde hij zijn liefde aan ’the culture of movement’, ’the hypnotic experience of the car’, ’the gravity of the corner’ en de lineaire stad. Verder gleden in deze trip Wilson Picket (sex! Mustang!) voorbij en de blinkende wrakstukken van zijn kritiek op de Biënnale. In een doelgericht cultureel overzicht van het Nederlandse landschap rekende hij af met het gedachtegoed van Francine Houben over mobiliteit – inhoudelijk door te wijzen op haar weinig geïnspireerde invulling en ruimtelijk door de opmerking dat de voorgrond van het landschap de automobilist irriteert – en hield een pleidooi om het landschap en de mobiliteit door de poten van een koe te bekijken. Volledig in de lijn van zijn ‘rock’n roll euphoria’ verwees hij de babyboomers – ‘de nietsontziende Taliban die het landschap dynamiteerde’- naar het verleden en kondigde prompt het ministerie van versnelling en vernieuwing aan. De ontwerpen zelf waren gekend werk, intelligent en esthetisch, en afsluiten deed hij in Californian style, een roadmovie op de tonen van Chuck Berry.

Op zaterdagmiddag was het de beurt aan UN Studio. Ook hier stond de mobiliteit in het ontwerp centraal. Hun diagrammatische aanpak werd nog eens educatief toegelicht in de projecten voor Genua, Arnhem en München. Die vertrekt vanuit een sterke drang om ruimtes te verbinden, te danken aan een sterke structurele inslag (zie de V-structuren in Genua en de dubbele helix in München), en vanuit de idee dat architectuur een ‘inclusiviteit’ moet voorstaan. Ook hier bleek dat het baldadige visionaire dat hun theoretisch werk kenmerkte door de praktijk wat te zijn bijgeschaafd, zie ook Lynn, maar daar niet aan inboette. Wat wel opviel was de sterke rolverdeling tussen van Berkel en Bos. Terwijl die eerste de plannen en ontwerpen mocht toelichten, werd de theorie en cultuur aan de tweede overgelaten. Daarin werden Andy Warhols ‘airport’-denken aangehaald, de verbinding tussen hun architectuur en mobiliteit omschreven als ontwaken uit een slome droom en bleek dat de leuze ‘let’s be more relational’ hun praktijk kenmerkte.

Als afsluiter was er dan mister metropolitan mobility, Peter Cook. ‘Een man met een roadshow van reeds veertig jaar’ werd mij verteld. Wat we kregen was én een focus op de Archigram-periode én recenter werk. Over dat laatste kan ik kort zijn, nu de realiteit Peter Cook heeft ingehaald blijkt dat de man al jaren stilstaat. Wat wellicht te wijten is aan wat hij zelf omschreef als ‘at this moment I started to take myself serious’. Zijn projecten in Graz, Pinot en Buenos Aires waren weinig inspirerend. Zijn experimenten uit de jaren zestig vormden daarentegen het holistisch eindpunt van dit festival. Alles wat we de voorbije dagen in fragmenten zagen voorbijkomen, leek vanuit een zelfde plaats te zijn vertrokken: Archigram. Liften, roltrappen, skischansen, toerisme, hoovercraften, infrastructurele vrijheid en diagrammatische vormvrijheid passeerden in sneltreinvaart de revue. Living, Walking en Plug-in City zijn ontegensprekelijk ontwerpen en concepten over mobiliteit die van de man een legende hebben gemaakt, maar waarvoor pas de laatste jaren een retro-actieve fascinatie is ontstaan. Maar we moeten eerlijk zijn, de oplossingen die Archigram aandroeg waren volledig ingebed in de problematiek van die tijd, die transponeren naar de huidige samenleving kan niet klakkeloos, in weerwil van wat sommigen proberen te verkondigen. Dat laatste doen is de mobiliteit focussen op de voorgrond van haar mogelijkheden, niet op het brede perspectief dat ze openbaart.

De conclusie van dit ‘Star Speakers Festival’ maken is een heikele opdracht. Vooral vrijdag en zaterdag waren de moeite, omdat die het thema met het ontwerp verbonden op een inspirerende wijze. Mobiliteit moet vooruitgaan met alle culturele, economische, stedelijk en ideologische mogelijkheden die voorhanden zijn. Daarom raad ik iedereen aan binnenkort ‘The Matrix Reloaded’ te bekijken. Laat U meevoeren in een hypnotische extase, vooral in de historische achtervolgingsscène op de autosnelweg op het eind van de film waarin Trinity aan Morpheus, tijdens een race op de oprit, zegt ‘De snelweg is zelfmoord’. Die film zal onze visie op mobiliteit sterker beïnvloeden dan de ongeïnspireerde interpretatie van Rondje Randstad. En ja, vergeet niet ‘Crash’ van G.J. Ballard te lezen. Of te herlezen.