Recensie

De grote KAN atlas

Het grote, verenigd Europa lonkt aan de horizon. Met de lokroep ’think global act local’ in het bestuurlijke oor geknoopt neemt elke economisch verbonden regio tegenwoordig haar identiteit op een bijna psycho-sociale manier onder de loep. Met als enig doel voor ogen, te kunnen transformeren naar een ‘social-economical-leisure-environment’ in het glorende Era van de moderne gestroomlijnde Eur-regio’s.

Zo ook Knooppunt Arnhem-Nijmegen. KAN is een door de overheid, tot stedelijk netwerk gepromoveerd gebied dat zoals de naam al doet vermoeden, gedomineerd wordt door Nijmegen en Arnhem met de Betuwe ertussen in gekneld. De KAN-atlas probeert in de maalstroom van onze moderne tijd, waarin ‘harde’ informatie, culturele entiteiten, sociale identiteiten, economische motieven en historisch gegroeide verhoudingen met elkaar in een ontwarbare kluwen zijn geraakt, de diversiteit en culturele gelaagdheid van de regio in kaart te brengen.

Voor het ontwerpen, zeker voor plannen op grote schaal, zijn kaarten onontbeerlijk. Bijna elke ontwerper is dol op kaarten. Kaarten zijn echt en vals tegelijk. Kaarten geven natuurlijk nooit de werkelijkheid weer maar geven ons wel degelijk het lekkere gevoel dat we het landschap in grote mate in de vingers hebben. Op kaarten kunnen we ongestoord onze ontwerpvisioenen loslaten zonder gestoord te worden door bestuurders, boeren, burgers en buitenlui…Daarom zijn ontwerpers zo dol op kaarten!

De Grote KAN Atlas gaat uit van een achttal basis-KAN-regiokaarten, op deze basiskaarten wordt vervolgens steeds andere informatie geprojecteerd. De informatie is onderverdeeld in acht hoofdgroepen: cultuur, wonen, landbouw, water, ontspanning, werken, mobiliteit en een algemene. De hoeveelheid informatie en statistiek die de samenstellers, volgens bovenstaande methodiek in de atlas hebben weten te verwerken is verbazingwekkend en verdient een pluim. Maar voor de degene die op zoek is naar de ligging van kleine buurtschappen en fijnmazige infrastructuur in de regio zal lang moeten zoeken en minstens een aantal kaarten naast elkaar of door elkaar moeten lezen om de gewenste informatie te traceren.

1 Cultuur – KAN krakers

2 Water – historische stroombeddingen

3 Landbouw – biologische landbouw

Voor een gebied, zoals de KAN-regio, dat de komende decennia zo goed als volledig zal transformeren, bestaat er een grote behoefte aan een accurate kaartenindex waarin de wensen, ideeën en de huidige verhoudingen van bijvoorbeeld het gebruik en bezit van roerend en onroerend goed, leef- en recreatiestijl, infrastructuur en divers sociaalverkeer zijn neergeschreven. De samenstellers van de atlas hebben de KAN-regio uitgeplozen op allerlei feiten en factoren. Maar waar die exact plaatsvinden is niet nader aangegeven.

Dat is nu juist het meest opvallende aan de kaarten van de Mentale Atlas, het bijna volledig afwezig zijn van de plaatsnamen en precieze lokalisering doormiddel van infrastructuur en landmarks. Het is alsof de makers vanuit een vliegtuig door hun oogharen naar de regio gekeken hebben. De kaarten zijn karig met landschappelijke informatie. De thema’s echter, waaraan de kaarten zijn gekoppeld, vormen wel degelijk een soort prozaïsche schakel met het landschap waaraan ze zijn ontleend.

Hoewel er dus niet echt een landschapsbeeld los weekt uit de data-input, roept het high en low culture proza van de thema’s wel degelijk een nieuwe vorm van landschapsbeleving op. Een postmoderne soms bijna ironische typologie van functies, feiten en thema’s die het gebied in kaart brengt.

De Grote KAN Atlas laat het lokaliseren van feiten en factoren dus liever over aan zijn volle achterneef de Grote Bos Atlas, maar is zelf misschien wel de start van een nieuwe cartografie. Een nieuwe, meer schematische, notatievorm waarin landschapsrepresentatie, situering en lokalisering niet langer de pijlers van het vak zullen blijken te zijn. Geen statische weergave van het gebied zelf maar een weergave van wat zich in, door of over het gebied heen beweegt. Dus juist de grote mate van mobiliteit van de mens en de nog snellere trans-in-formatie van goederen en gegevens. Op de keper beschouwd, kan het landschap elke vorm hebben die men wenst, de regio krijgt pas zijn ware betekenis door de mate van transport stromen. Het gevolg daarvan is dat de ondergrond, het landschap zelf, waartegen die (transport) ontwikkelingen zich aftekenen, er eigenlijk niet meer zo toe doet

Wat beklijft na ingespannen bestudering van de atlas zijn niet de kaarten maar de rangschikking van de grote variëteit aan thema’s. Welke bedrijvigheid, welk vervoermiddel, welke sportbeoefening, welke leefstijl, wat voor een type bebouwing noem maar op, elke thema dat een landschap ook maar enigszins kan beroeren komt aan bod. De brede rangschikking van thema’s geeft de diversiteit van invloeden op het landschap beter weer dan de desbetreffende kaarten zelf. De subtitel, Mentale Atlas van het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen, geeft de eigenlijke inhoud en wat mij betreft de grootste waarde van het boekwerk het beste weer.