Het Park is Open

Na de realisatie van het Museumplein door stadsdeel Oud-Zuid is stadsdeel Westerpark de tweede die sinds de decentralisatie van het stadsbestuur een grootschalig en langslepend plan voor publieke groenvoorziening tot voltooiing weet te brengen. Met de herinrichting van het Bijlmerpark in Zuid-Oost en het Florapark in Amsterdam-Noord in het vooruitzicht wordt de toon gezet voor hoogwaardige inrichting van de openbare ruimte. De keuze voor (internationaal) gelauwerde ontwerpers, aangestuurd door een ambitieus team met directe betrokkenheid van bewoners en gebruikers lijkt vruchten af te werpen.

Op zondag zeven september werd, na ruim tien jaar van plannen, overleggen, saneren en aanleggen, het cultuurpark Westergasfabriek feestelijk geopend. Een eerder geplande oplevering werd uitgesteld vanwege onvoorziene vertraging. Ook afgelopen zondag werd duidelijk dat het park nog volop ‘in ontwikkeling’ is. Het park werd dan ook nadrukkelijk òpen en niet àf verklaard. Toch zijn de grote lijnen van het ontwerp en de culturele potentie van de locatie al goed zichtbaar.

Tot de aanleg van het nieuwe park drie jaar geleden aanving, betrokken tal van culturele organisaties en kunstenaars de gebouwen op het Westergasfabriekterrein. Regelmatig werden er festivals, exposities en voorstellingen georganiseerd die de locatie voor veel mensen van binnen en buiten de stad alvast op de kaart heeft gezet. In het ontwerp van Gustafson wordt er ruimte geboden voor de voortgang van deze functies.

Het cultuurpark Westergasfabriek vormt een belangrijke verbinding in de Brettenzone, een groene zone die van buiten de stad via station Sloterdijk onder meer een volkstuinenpark en begraafplaats koppelt aan het bestaande Westerpark. Het bestaande oude gedeelte van het park dat in landschapsstijl is uitgevoerd wordt via een monumentale strakke waterpartij en een centrale as vanuit het stadsdeelkantoor gekoppeld aan het nieuwe parkdeel. Dit deel oogt open en is helder georganiseerd. Aan weerszijden van de in graniet uitgevoerde centrale as bevinden zich de verschillende gebouwen en parkdelen. Water speelt een belangrijke rol in het ontwerp. Het watersysteem in het gehele cultuurpark is zo uitgevoerd dat het oppervlaktewater binnen het park gereinigd wordt door middel van watervegetatie, watervallen en cascades. Zo stroomt het water vanuit de langgerekte speelvijver achtereenvolgens in een Cypressenvijver, een Rietvijver en een Theaterpleinvijver over in een romantisch slingerende beek. Aan deze zijde gaat het cultuurpark op vanzelfsprekende wijze op in de aangrenzende groengebieden. In de fundamenten van twee oude gashouders zijn water- en lelietuinen gerealiseerd. Langs de waterpartij voert een route het doorgaande fiets- en voetverkeer over een dijklichaam dat het park enigszins afschermt van het spoor. Opvallend onderdeel is het manifestatieterrein, een glooiend grasveld van fors formaat. De grasmat is ondergronds verstevigd om zwaar verkeer en grote mensenmassa’s te kunnen doorstaan. Duidelijk is dat men geleerd heeft van het Museumplein en de bijkomende kosten voor continu herstel van de grasmat wenst te voorkomen.

De vormgeving van het nieuwe park is terughoudend, de materiaalkeuze zorgvuldig en ingetogen, de detaillering verraadt vakmanschap. Wel rijst twijfel over de toepassing van vele beplantingsvakken en kwetsbare randen rond intensief te gebruiken delen. In ieder geval heeft het stadsdeel structureel 500.000 euro per jaar in de begroting opgenomen voor onderhoud en intensief beheer van het park.

Al met al is Amsterdam een aantrekkelijk stadspark rijker. Hopelijk volgt de restauratie en de ontwikkeling van de gebouwen snel. Wij blijven in ieder geval terugkomen om het park te zien groeien en raden iedereen aan hetzelfde te doen.

Na een internationale prijsvraag werd de inzending van de landschapsarchitecte Katryn Gustafson als winnaar geselecteerd. Zij stond voor de opgave om een park te ontwerpen dat zowel cultuurpark kon vormen voor de stad als buurtpark voor de inwoners van het stadsdeel. Niet onbelangrijk was tevens de industriële achtergrond van het terrein.

Ruim een eeuw was gasproductie en -opslag de enige activiteit op het Westergasfabriekterrein. Toen men in de jaren zestig op andere en milieubewustere manieren van energievoorziening overstapte kwam de fabriek leeg te staan en verloor het terrein haar functie. Toch bleef de Westergasfabriek nog tot in de jaren negentig in gebruik als opslag voor het Gemeentelijk Energie Bedrijf. In 1992 werden het terrein en de gebouwen overgedragen aan het stadsdeel. De zwaar verontreinigde grond en de industriële bebouwing die architect Gosschalk rond 1880 in neo-Renaissancestijl ontwierp (maar liefst zestien gebouwen werden op de lijst van Rijksmonumenten geplaatst!) deden de vraag rijzen hoe om te gaan met recent industrieel erfgoed dat zich op een zo centrale positie in de stad bevindt. Een opgave die ook op mondiaal niveau de gemoederen bezig houdt.