Feature

Koolworld

‘Rem Koolhaas: architect, iconoclast.’ Zo luidt de ondertitel van de foto op de cover van het magazine ‘Wired’. Hoewel een editie van juni 2003 loont het alsnog de moeite de aandacht te vestigen op de inhoud van dit nummer. Hier alvast een verslag – de rest vindt u op de website van ‘Wired’ – van een bezoek aan ‘Koolworld’ waarin Rem Koolhaas de namiddagvoorstelling van ‘The ultimate atlas for the 21st century’ regisseerde.

'Wired' is een tijdschrift dat de symbiose tussen cultuur en nieuwe technologie aftast, onderzoekt en vormgeeft. Als voorbeeldig toekomstgericht magazine richt het zich op een publiek dat probleemloos kan laveren tussen een bespreking van de nieuwste 'Prefuse 73', de militaire strategie van Noord Korea en de Garmin Rino 120. Als guest editor kreeg Rem – the world's most wired architect – Koolhaas nu reeds de kans om de 21ste eeuw van een eigenzinnig vocabularium te voorzien. Koolhaas vroeg een netwerk van intellectuelen en onderzoekers naar hun toekomstige visie op ruimte, met als enige restrictie dat hun concepten het suffix space moesten hebben. Wat volgt, en ik doe dit voor de volledigheid, is een catalogus van 26 begrippen: EURO, NANO, SPACE, RELATIONSHIP, DUMP, VOICE, OFFICE, HOME, BUSH, PROTEST, BODY, RESEARCH, TIGHT, ART, SEX, CROWD, FUTURE, SECURE, COLOR, BLOG, ROBO, DNA, AD, GOLF, LIMBO en PUBLIC SPACE. Bijdragen zijn van o.a. Mark Leonard, Martha Stewart, Sanford Kwinter, Miuccia Prada, Hans Ulrich Obrist en R.E. Somol. Maar wat probeert Koolhaas ons duidelijk te maken met een eigenzinnige atlas die drijft op onbepaaldheid en het uitspelen van tegenstellingen? Dat hij een Onvermoeibare Mythische Atlas is die scherpzinnig de dilemma's van de wereld torst?

'Our old ideas about space have exploded.' Met dit statement stelt Koolhaas een nieuwe notie van space centraal. Niet in architecturale zin, maar als conceptuele en metaforische toepassing binnen andere domeinen. Voorbeelden zijn er volgens hem legio 'chat rooms, Web sites en firewalls' moeten ons er van overtuigen dat onze oude ideeën over ruimte overgenomen zijn door virtuele pendanten als, ik noem maar wat, flash architects en PowerPoint urbanists. Door deze –space actie verzwakt en verdunt Koolhaas echter het begrip space waardoor iedere bijdrage in 'Wired' een tedere verkrachting wordt van het begrip space. Hieronder volgt een focus op enkele bijdragen.

Als eerste is er de bijdrage van AMO. Onder de noemer 'Atlas Space' komen de nieuwe grenzen, nieuwe twistpunten, nieuwe eilanden, nieuwe politiek (links activisme vs. rechts conservatisme) en de nieuwe globalisten aan bod. Een fraai vormgegeven visualisatie van contemporaine geografische transformaties die de regerende mondiale situatie illustreert. Algemeen bekeken kan iedere bijdrage gereduceerd worden tot primo een analyse van de stand van zaken tot secundo een visie op waar het zal eindigen. Zo heeft William J. Clancey het in 'Space Space' over experimenten in de sociaalruimtelijk spontane organisatie van kleine ruimtes, of kortweg het nog niet geëxplodeerde begrip 'habitat', die hij in het Mars Desert Research Station ondernam. Achter andere begrippen schuilen alledaagse vaststellingen: 'Relation Space' over de netwerkmaatschappij, 'Voice Space' over spraaktechnologie in de openbare ruimte à la Mind the Gap, 'Border Space' over enkele specifieke demarcatielijnen, in 'Art Space' heeft Hans Ulrich Obrist het over van Lieshouts AVL-ville en in 'Blog Space' gaat het over internetdagboeken. De conclusie van elk van die space-begrippen is tamelijk eenvoudig, er moet steeds een balans gevonden worden tussen menselijkheid en technologie. Waardoor het toekomstig ruimtebegrip na haar explosie lijkt op een lat-relatie binnen het Big Brotherhuis.

Voor architecten en urbanisten is het interview met Martha Stewart interessant. Zij verklaart in 'Home Space' hoe zij met haar magazines en televisieshows de mensen tracht bij te brengen 'that in that edited space can be… life' en ziet toekomst in voice-activated computer screens. Ook hier is de toekomst het continue updaten van de drager-inbouw ideologie. R.E. Somol heeft het dan in 'Golf Space' weer over de stedenbouwkundig determinerende maat van het Golfterrein. Hierin ziet hij een breuk met de Amerikaanse stedenbouw van het grid. Hierdoor wordt het landschap niet meer gezien als gezond of ontspannend, maar '…effortlessly combines personal security and group play, community identity and topographical variation'. Maar eigenlijk is dit niet meer dan de uitwerking van Koolhaas' 'Utopia of Golf©'-analyse uit de 'Pearl River Delta'. De man zelf beukt in 'Waning Space – Delirious No More' hard in op New York. Zijn analyse van het New York na 1950 leest als Shakespeariaans episch verhaal waarin lafheid en heroïek elkaar accelererend afwisselen. Protagonisten zijn de Twin Towers, de NY jaren zeventig en 'I ♥ NY' – 'Its logo, like a brand, diminishes the virtual space of the city' – waarin narcisme een angst voor het nieuwe moet verhullen. Zijn tekst werkt toe naar 9/11 en de overgave van NY aan de empathie. In de apotheose van de tekst, over de heropbouw van Ground Zero, komt een Koolhaas op het toneel met een stedelijke jeremiade zoals hij er maar weinig heeft geschreven. Als een twijfelende en gebroken minnaar uit een film noir hangt hij boven New York, hekelt haar nieuwe minnaar, 'an immigrant', en schrijft haar voor het laatst: '…the city will live with five towers, wounded by a single scything movement of the architect, surrounding two black holes. (…) Instead of the confident beginning of the next chapter, it captures the stumped fundamentalism of the superpower. Call it closure.'

Opzet van Koolhaas voor 'Wired' was het aanleveren van een aantal concepten waarin 'words that die in the real are reborn in the virtual' (in casu space) centraal staan. Het overzicht in 'Wired' is een boeiende inventaris om door te nemen, maar levert geen fundamenteel kader aan mogelijkheden voor een toekomst na de explosie. Vreemd omdat Rem Koolhaas enkele jaren geleden een pracht van een symbiose tussen het virtuele en de ruimte wist te maken in volgende quote: 'Richard Meier everywhere. A new category: virtual space that exists'. De 'Koolworld' uit 'Wired' is opgetrokken uit 'Koolspace', ruimtes die intellectuele overvloed combineren met intelligente schaarste. Deze guest editing is dan ook leuk voor de geschiedenisboekjes en is meer een tijdsfragment dan dé ultieme atlas. Daarvoor was een wat meer spacy-fiekere aanpak nodig.