Samenwonen in Europa of samenwonen in een straat. Allard Jolles knoopt USE, uncertain states of Europe, een onderzoeksverslag over de hedendaagse Europese stad, aan De Strip, een projectdocumentatie van een in 1987 gestart woningbouwexperiment aan de Haagse Dedemsvaartweg.
Wie is er in termen van collectieve fantasie van meer gewicht, Rem Koolhaas of Johan Cruijff? Wat werkt sterker, de foto’s van Jodice en Basilico, of teksten van Boeri? Hoe dankbaar moeten we IJsland zijn omdat het ons Björk heeft gebracht? Deze drie en nog 997 andere vreemde vragen zijn te vinden in het boek USE van de onderzoeksorganisatie Multiplicity. Deze club wetenschappers, kunstenaars en architecten bestudeert de ‘stedelijke conditie’. Ze treden naar buiten met teksten, video’s, foto’s en exposities en proberen zo het veranderende (al dan niet stedelijke) landschap in beeld te brengen. En dat is ze met USE goed gelukt. Want behalve de bovenstaande makkelijke vragen (de goede antwoorden zijn natuurlijk ‘Cruijff’ , ‘de foto’s’ en ‘ijsland moet een exportverbod krijgen’), die tijdens een melig zondagmiddag lijken verzonnen, staan er interviews, prachtige kaarten, educatieve collages, schitterende foto’s en aangename reportages van USE-projecten in het boek. USE betekent Uncertain States of Europe en is natuurlijk gekozen als pendant van USA, United States of America. Hoe ‘united’ is Europa, lijkt zo de vraagstelling. Europa is een stad, valt er veelvuldig te lezen, maar dan wel een hele rare. Want alle voorbeelden waar uit zo moeten blijken dat Europa één geheel is, bewijzen net zo goed het tegengestelde. Het gaat er om hoe de gevonden gegevens worden geïnterpreteerd. De euro, het vliegverkeer, de handel, de mate van verstedelijking, het dataverkeer, energieproductie en distributie: allemaal wijst het net zo goed op samenwerking als op concurrentie.
Kardinaal
Waar moet het heen met Europa? Aan 11 belangrijke Europeanen is deze vraag voorgelegd. Rem Koolhaas zit daarbij, filosoof Bruno Latour (schreef ooit het meesterwerk ‘De Berlijnse Sleutel’ en is eindelijk ontdekt door het selecte gezelschap van ‘cultural opinion leaders’, hij mocht ook al opdraven in het door Koolhaas gemaakte nummer van Wired), Documentasamenstelster Catherine David en Giancarlo de Carlo. Het was leuk geweest als juist hier Björk en Johan Cruijff bij hadden gezeten, dan hadden we misschien nog iets verrassends gelezen. De meeste ondervraagden laten hun vakgebied voor wat het is en behandelen Europa vooral vanuit een politiek-sociologisch gezichtspunt. Het dichtst bij zijn leest blijft de aartsbisschop van Milaan, kardinaal Tettamanzi. Hij ziet twee tekenen van hoop voor Europa: het eerste teken is het proces van globalisatie dat niet meer te stoppenis en waardoor meer mensen elkaar zullen gaan helpen, met Zijn hulp natuurlijk. Het tweede teken is de uitbarsting van terrorisme. Collectieve afschuw kan, mits ‘met gevoel voor verantwoordelijkheid’, worden omgebogen in een collectief gevoel dat we er allemaal hard aan moeten werken een betere maatschappij te krijgen. Met Zijn hulp vinden we zeker het pad van ordelijk en vrij samenleven en uiteindelijk het pad van de vrede. Mooi gesproken, meneer de kardinaal, maar niet iedere Route naar Vrede is een succes.
Tenslotte nog één woord over de foto’s van onder andere Francesco Jodice en Gabriele Basilico: geniaal. Multiplicity laat met USE het veranderende Europa zien, waar het heen moet weet niemand, maar dat is juist prettig. De verslaglegging van het transformatieproces en de discussies daarover zijn zonder enige twijfel veel interessanter.
Deel van de fotoStrip van Hans Werlemann
Krachtig
Ergens in Europa, in Den Haag, loopt de Dedemsvaartweg. Tussen 1988 en 2003 zijn daar aan de hand van een stedenbouwkundig plan van Kees Christiaanse en Art Zaaijer op 45 kavels villa’s, huizen en appartementencomplexen gebouwd. Alle panden staan er in, keurig gedocumenteerd met plattegronden en situatietekeningen. De hoofdmoot van het boek wordt gevormd door foto’s van Hans Werlemann, die in een journalistieke stijl, duidelijk anders dan Jodice en Basilico, mens, straat en openbare ruimte krachtig in beeld heeft gebracht. Ik had ze graag wat groter gehad, al die foto’s, maar het concept van het boek liet dat blijkbaar niet toe. Het is Japans gebonden, en dat is een aardig idee, omdat zo de suggestie wordt gewekt dat alle foto’s op één lang vel papier zelf ook een soort strip zijn. Maar het effect was bij een liggend boekformaat sterker geweest en de keuze om sommige foto’s over de vouw heen te laten lopen werkt niet overal even sterk.
Architecten uit de hele wereld hebben langs de Dedemsvaartweg gebouwd (Holl, Ciriani, OMA, Mateo, Mani) voor bewoners die natuurlijk ook overal vandaan komen. Het is heel aardig om te merken dat dit voorbeeld van architectonische en demografische globalisering in Europa een prima illustratie van wat in USE aan de orde wordt gesteld. Blijkbaar is het op de schaal van de straat helemaal niet zo moeilijk om allemaal ‘ordelijk en vrijelijk’ samen te leven. Europa is daar waarschijnlijk toch net even te groot voor.