Hans Ulrich Obrist verwierf tijdens de nineties als curator een onvermijdelijke plaats op het kruispunt van kunst, architectuur en tentoonstellingsontwerp. Obrist is een onnavolgbaar doorgeefluik binnen de kunstscene en doet met zijn internetprojecten wat hem van verwacht wordt: kennis oppikken en doorgeven.
Wie Hans Ulrich Obrist op 7 oktober in het Berlage Instituut aan het werk zag, weet het: de man is een wervelwind. Niet alleen door zijn hectisch spreken, maar ook in zijn tentoonstellingen. Zo was hij (mede)verantwoordelijk voor Cities on the Move (Wenen, Brodeaux, Londen, Helsinki en Bangkok), La Ville, La Mémoire (Rome), Laboratorium (Antwerpen), Bridge the Gap (oftewel the coffeebreak sessions met Rem Koolhaas, Stefano Boeri en John Casti in Kitakyushu, Japan) en voor het snack-boek over Cedric Price, Re:CP. Bovendien is hij de curator van het Musée d’Art Moderne de la Ville in Parijs en hoofdredacteur van Point d’Ironie, én werd de camera zijn volwaardige lichamelijke prothese die een immense bibliotheek aan interviews oplevert met de fine fleur van de contemporaine kunst- en architectuurwereld.
Maar voor wie lijdt aan claustrofobie of agorafobie of wie gewoon mensenmoe is, biedt het internet soelaas. Weg met de slapende intellectuelen op multidisciplinaire conferenties of de would-be critici met beurse kapsels in musea. Lekker wat kunst en architectuur wegknabbelen op het internet en jpg’s bekijken. In zijn lezing verwees Hans Ulrich Obrist naar drie websites waarbij hij betrokken is: www.mip.at, www.e-flux.com en www.btgjapan.org. Een doorlichting.
‘mip’ staat simpelweg voor ‘Museum in Progress’, opgericht in 1989 door Kathrin Messner en Josef Ortner in Wenen. Ergens midden jaren negentig werd Obrist ingeschakeld. De site focust op de manier waarop stedelijkheid en kunst samengaan in ons dagelijkse bestaan. De symbiose hiervan zijn krantenartikels, billboards en installaties. Doel is een flexibele, tijdelijke, a-politieke en media-specifieke benadering van het openbare domein. Op de site zijn die onderverdeeld in projecten, kunstenaars, schrijvers en samenwerking en ondersteund door een indrukwekkend netwerk aan instituten en kunstenaars. Resultaat zijn haast repetitieve stedelijke projecten, zoals de urbanTension op de gevel van een treinstation in Rome (2003) door van Mircea Cantor, Erik van Lieshout en Rirkrit Tiravanija. Het ‘mip’ wil het openbare domein kritisch ’terugclaimen’, iets waar architecten en politici de laatste jaren weinig aandacht aan schonken. ‘Urban Space mirrors the relations of life and power. The ‘Tension’ in terms of an aggressive atmosphere seems to escalate with the increasing privatication of public space where official supervision, private statements, controlling mechanisms and unpredictable parameters clash together.‘ De lijst met samenwerkende kunstenaars, sinds de oprichting van het ‘mip’ in 1990, is voorbeeldig: Matthew Barney, Araki Nabuyoshi, Tomato en vele anderen. Elk voorzien van beeld, tekst en situering. Minpunt zijn de kritische teksten over het museum sinds 1994 nauwelijks zijn upgedate.
‘e-flux’ is opgericht in 1999 en opereert vanuit New York. Het concept achter deze site is duidelijk: ‘Electronic Flux Corporation is an artist-owned and artist-run company.‘ Hier ook een onderverdeling in shows, opdrachtgevers en projecten. In de shows krijgen we in grote lijnen te maken met hetzelfde Obrist-netwerk als bovenstaande, met een sterke focus op de beeldende kunst. De projecten op de site zelf zijn would-be polemisch zoals de ‘Utopia Station’ (zie ook Venetië Biënnale 2003) en hun ‘…Next Documenta Should Be Curated by an Artist’-oproep. Maar er is plaats voor kunstenaars die van binnenuit – al zijn hier bedenkingen bij te plaatsen – de kunst omver schoppen zoals AVL met hun ‘AVL Prize for Pigheaded Artists’. Pluspunt is de nieuwsbrief die een scala aan stedelijke installaties en architecturale interventies verspreid, zoals het recente ‘Safety Curtain’ project van Thomas Bayrle. Een 176 m² gordijn in de Opera van Wenen dat een stedelijke metamorfose verbeeldt. En het ‘Urgent Architecture’ project van Marjetica Potcr waarin een onderzoek naar ongeplande en informele stedelijkheid wordt uitgewerkt in een installatie die ‘a monolithic testimony to the power of art and architecture in shaping and reimagining the human environment’ voorstaat.
btgjapan is een restant van de multidisciplinaire coffeebreak sessions in Japan uit 2001 en is samen te vatten als: ‘One of the starting points of BRIDGE THE GAP is the increasing interest in science demonstrated in the work of many contemporary artists, architects and designers, as well as by thinkers in the humanities.‘ Op deze site teksten van Sassen, Koolhaas, Kwinter en internationale wetenschappers. Intentie is een kritisch debat tussen kunstenaars, architecten en intellectuelen over de economische en politieke motieven die low-culture exploten mogelijk maken. Als vertaling van deze internationale salon is de website inhoudelijk interessant, maar het gebrek aan interactie of doorwerking, leidt tot het idee dat het internet hier ook als doorgeefluik en niet als black box gebruikt wordt.
H.U. Obrists webwerk leidt tot een overdenking van het internet als doorgeefluik. De versnelde kennisverspreiding is een symptoom van deze tijd en opent op haar beurt de poorten van een versnelde (kunst)productie. Deze websites pikken dan ook kwalitatieve internationale kunst-architectuur projecten op, eerder dan een visie te geven op hoe het internet als generatief medium dienst kan doen, of ingeschakeld kan worden in het denken over de ontwikkeling kunst, stedelijkheid en architectuur. Een zwart gat dat wacht om door architecten en kunstenaars onderzocht te worden. Om daarna ge-Obrist te worden.