Exit VROM?

In de eerste commentaren in de media wordt de Nota Ruimte gezien als een cultuuromslag in de ruimtelijke ontwikkeling. De centrale sturing en macht van de overheid ten aanzien van de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland wordt grotendeels overgedragen aan de lagere overheden. Dat is precies het grote verschil met de – door de val van het kabinet Kok in de zomer van 2002 – net niet aanvaarde Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening van de toenmalige minister Pronk. In deze nota was sprake van een zogenaamd contourenbeleid waarin de vrijheden van de verschillende overheden waren geregeld en door grenzen beperkt. De huidige Nota Ruimte neemt veel van het beleid dat al in de geaborteerde Vijfde Nota aan de orde was over, maar schrapt het contourenbeleid en beperkt zich tot uitspraken over een aantal economische ‘kerngebieden’ van nationaal belang; de economische mainports (Schiphol, Haven Rotterdam) en greenports (de agro-industrie), de gehele Randsstad agglomeratie, Brabantstad en nog wat excuussnippers in de provincie (Arnhem-Nijmegen, Zuid-Limburg, Twente, Groningen-Assen). Verder worden er een aantal Nationale Landschappen gedefinieerd, waaronder zowaar het Groene Hart (in afgeslankte vorm).

Natuurlijk is er geen sprake van een echte cultuuromslag. De terugtredende overheid is een fenomeen dat al sinds de jaren negentig speelt, en in die zin is deze nota een logische voortzetting van het beleid. Wel wordt het zo langzamerhand de vraag wat de taken van het ministerie van VROM nu eigenlijk nog zijn. De V van volkshuisvesting is al een tijdje een wassen neus. In de Vierde Nota Extra (Vinex) werden nog specifiek woningbouwgebieden aangewezen, de Nota Ruimte geeft gemeenten en provincie de taak en vrije hand in de uitvoering en gebiedstoewijzing van een woningbouwprogramma van 440.000 woningen tussen 2010 en 2030. Er wordt nog wel aanbevolen om vooral te bouwen binnen de ‘bundelingsgebieden van stedelijke netwerken’, maar bouwen voor eigen bevolkingsgroei mag, desnoods in groene gebieden. Drie keer raden waar het eerst gebouwd wordt, in de moeilijke binnenstedelijke gebieden, of in de open landschappen binnen de gemeentegrenzen.

De Ruimtelijke Ordeningstaak van VROM wordt eigenlijk beperkt tot de aanwijzing van enige economische kerngebieden en het daar omheen faciliteren van infrastructuur en bedrijventerreinen. De ondertitel van de Nota Ruimte is niet voor niets Ruimte voor Economische Groei. Ook met de M van Milieu is het niet best gesteld. Om te zien hoe de prioriteiten wat dat betreft veranderd zijn is het illustratief om de geaborteerde Vijfde Nota te vergelijken met de Nota Ruimte. In de Vijfde Nota werd de Hoeksche Waard, een nu nog agrarische plattelandsoase ten zuiden van Rotterdam, aangewezen als Nationaal Landschap waarvan de kwaliteiten behouden dienden te worden. In de huidige Nota wordt de noordrand van het eiland opgeofferd aan een grootschalig bedrijventerrein ten behoeve van mainport Rotterdam. Hierbij moet worden gedacht aan grote opslagloodsen en overslagbedrijven, werkgelegenheid levert deze mainport, in tegenstelling tot het dienstencentrum rond Schiphol en de Amsterdamse Zuidas, niet op. Een duidelijk geval van het inruilen van rood voor groen.

Het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu is bezig zichzelf te ontmantelen. Volkshuisvesting is een zaak van lagere overheden en de markt geworden. Milieu is een kwestie van aanwijzen en onderhouden van natuurgebieden geworden en hoort dus eigenlijk bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Ruimtelijke Ordening is gezien de prioriteiten van de Nota Ruimte een kwestie van economie en kan dus beter maar worden overgenomen door het Ministerie van Economische zaken.

Of er ooit nog een zesde Nota Ruimtelijke Ordening zal komen is daarmee onzeker geworden. Of dat een probleem is, is gezien de aard van de huidige Nota de vraag. Het ministerie van VROM kan intussen op zoek naar een kleiner kantoor.