Feature

Wakker

Onder de naam WAKKER… organiseerden studenten van de Academie van Bouwkunst Arnhem een lezingenreeks over het nieuwe engagement in de architectuur. 16 april werd de reeks afgesloten door Dennis Kaspori (The Maze Corporation) met ‘Naar een open source architectuurpraktijk’ en door Gideon Boie & Matthias Pauwels (BAVO research) over de logica van het wakker worden.

De economische hoogconjunctuur heeft de architect in een diepe slaap gebracht. Hoog tijd om weer wakker te worden. Maatschappelijke betrokkenheid staat sinds lange tijd weer op de agenda. Maar wat betekenen deze begrippen voor de huidige architectuur? Is er sprake van een nieuw engagement? En is maatschappelijke betrokkenheid in wezen niet inherent aan het werk van architecten? Deze vragen lagen ten grondslag aan de lezingenreeks.

Dennis Kaspori begint zijn lezing met het voordragen van zijn artikel Naar een open source architectuurpraktijk (Archis 3, 2003). Daarmee draagt hij zijn oplossing aan voor de frustrerende alledaagse werkelijkheid van de architect; een praktijk waarin de architect zijn autoriteit verloren heeft en volledig is overgeleverd aan de markt.

Kaspori pleit voor een gezamenlijke en interdisciplinaire aanpak. Het ontwerpproces is niet meer alleen het werk van de architect, nee, het moet één groot evolutieproces worden, waarin Jan met de Pet evenveel invloed heeft op de totstandkoming van een gebouw als de architect. De vraag rijst echter of Jan met de Pet wel zit te wachten om toe te treden tot het steeds complexer wordende bouwproces.

De bewijslast van de getoonde projecten is mager. Ze overtuigen slechts ten dele doordat het geen architectonische ontwerpen zijn. Kaspori toont ons o.a. een internetgame over een grootstedelijke vastgoedbeurs en een website waar gegevens verzameld en uitgewisseld kunnen worden betreffende o.a. welstand en bouwregelgeving. Het idee van een schaduwbouwbesluit zou voor architecten zeker behulpzaam zijn. Iedereen kan zijn kennis over het ontduiken van de regels aanmelden op de internetsite. Zo ontstaat een enorme database van kennis over het ondermijnen van het bouwbesluit.

Maar dit is geen nieuw engagement, noch een revolte in de architectuurwereld. De vraag blijft in hoeverre open source iets zal blijven voor computernerds, afgezonderd op het eiland van de virtualiteit. Terwijl Kaspori en zijn vrienden binnen lekker aan het knutselen zijn met virtuele projecten, blijven de grote jongens buiten hutten bouwen

Nee, het publiek wordt pas echt wakker tijdens de tweede lezing. Geconfronteerd met de strontmachine van Wim Delvoye is de stelling van Boie en Pauwels dat de architect meedraait in een systeem, en zijn 'architectonische' uitwerpselen produceert, zonder zichzelf de vraag te stellen of dit systeem hem wel zint. Hij lijkt in slaap gesukkeld… Gewillig omarmt hij de droom van de opdrachtgever, niet meer in staat om zelf te dromen; 'When you're caught in the dream of the other, you're lost.' (Gilles Deleuze).

Hoe nu wakker te worden? Volgens BAVO is de eerste stap weer zelf leren dromen.

Rode draad in de lezing is de vergelijking van de architectuurpraktijk met de gang van zaken in de film Dogville van Lars von Trier. Dorpsbewoner Tom is de heroïsch realist (architect) die vluchteling Grace (personificatie van maatschappelijk afwijkend programma zoals prostitutie) op zijn manier probeert te redden. In de huidige praktijk ziet BAVO drie strategieën die architecten toepassen om afwijkend programma een plaats te geven in de maatschappij: De strategie van de achterkant (toon de opdrachtgever alleen de voorkant, maar ontwerp ook een achterkant), de enclave (ontwerp een vrijstaat) en het event (leg programma op een hotspot en maak er een spektakel van).

Door parallellen te trekken met de film Dogville laat Bavo zien dat de manier waarop deze strategieën nu worden ingezet uiteindelijk gedoemd zijn te mislukken. Is er nog een andere manier? De dramatische en radicale conclusie van Grace (uitmoorden van het complete dorp) in Dogville wordt afgewezen als zinvol antwoord. Het ontkennen van de realiteit (Vinex, herstructurering etc.) is zelfmoord. Werken met een geheime agenda is ook niet genoeg. Er moet een subversieve daad gesteld worden als tegenreactie. Het voorbeeld dat BAVO geeft is de daad van een Belgische priester die zijn lege kerk heeft opengesteld voor de opvang van vluchtelingen. Volgens Bavo heeft de priester een zuiver architectonische daad gesteld door op deze subversieve manier een antwoord te geven op een politiek dilemma. De architect als priester van de samenleving? De vraag of het stellen van deze daad genoeg is, beantwoord BAVO als volgt: de daad bestaat altijd uit twee stappen; Stap een is 'het punt' maken; stap twee is het doen van een concreet voorstel. Tijdens de afsluitende discussie kwam de positie van John Körmeling naar voren als resultaat van stap één… Een architect die vanwege zijn 'incorrecte' houding tegen wil en dank tot kunstenaar is gebombardeerd.