Feature

Planvorming Rotterdam CS – Eerst de broek en dan de schoenen

Afgaande op de met mondjesmaat verstrekte informatie komt de vraag op in hoeverre Rotterdam de uitdaging van een nieuw masterplan aandurft.

Na een Europese aanbestedingsprocedure werd in december 2003 bekend dat Team CS – bestaand uit Benthem Crouwel Architekten, Meyer & Van Schooten Architecten en West 8 – gekozen was om het nieuwe Rotterdamse Centraal Station en omgeving te ontwerpen. Onlangs, op 11 juni, kreeg de architectencombinatie eindelijk opdracht voor het voorlopig ontwerp.

De opdrachtgevers van het € 409 miljoen kostende project zijn de ministeries van VROM en Verkeer en Waterstaat, de NS, de Stadsregio Rotterdam en de gemeente Rotterdam, waarbij ProRail (verantwoordelijk voor het NS deel van de plannen) en de gemeentelijke diensten OBR en Gemeentewerken (het stedelijke deel) gedelegeerd zijn om het project te leiden. Marktpartijen die in eerdere fases betrokken waren, zoals ING-Vastgoed en Rodamco zijn inmiddels opgestapt. Dat contractvorming veel meer tijd in beslag heeft genomen dan vooraf gepland was, kwam volgens oud-wethouder Kombrink in BN/De Stem, omdat ProRail 'moeilijk doet' over de keuze van de architecten.

Ondanks dit alles vond een eerste – niet geautoriseerde?  – planpresentatie plaats  tijdens de 'Rotterdam Central Station Conference' medio april op de TU Delft. Een door AIR (Architectuur Instituut Rotterdam) georganiseerde openbare presentatie één maand later werd echter op het laatste moment door de opdrachtgevers afgeblazen juist vanwege de nog niet afgeronde contractvorming.

Plan Team CS

Wat is er nu al bekend van de schetsvoorstellen van Team CS?

Het stationsgebouw, bedoeld als wijzer naar de stad, is gepresenteerd als transparante hal met een wigvormig overstekend dak aan de stadszijde. De hal verloopt van 45 meter breedte aan de centrumzijde naar 30 meter breedte onder de sporen. In de vernieuwde reizigerstunnel onder de glazen (!) perronvloeren komen diensten en commerciële ruimtes. Aan de stadskant wil men de stedelijkheid vergroten met een paar forse bouwvolumes. Een geprojecteerde toren op het resterende driehoekige stationsplein en de versmalling van het profiel van het Kruisplein van 78 naar 52 meter zouden voor deze stedelijkheid moeten zorgen. Het is de vraag of dit gerealiseerd zal worden. Vast staat wel dat het groene en 'provinciale' karakter van de Provenierswijk grotendeels bewaard blijft.

Opmerkelijk is de meer dan twijfelachtige verkeerskundige opzet. Deze werd ooit door de dienst Stedenbouw + Volkshuisvesting geschetst en bijna letterlijk vertaald in een ontwerp door Atelier Quadrat. Dit ontwerp lijkt nu nagenoeg ongewijzigd te zijn overgenomen. Gezien het feit dat bureaus als Benthem Crouwel bewezen hebben hoe soeverein zij ingewikkelde infrastructurele ingrepen tot stand kunnen brengen, roept dit de vraag op hoeveel ontwerpvrijheid de opdrachtgevers toestonden en toestaan.

1 Interieur nieuwe stationshal met zicht op de stad (illustratie Team CS)

2 Interieur nieuwe stationshal met oude stationsklok (illustratie Team CS)

3 Visie Kruisplein met versmalling van het straatprofiel en nieuw toegevoegde bouwvolumes (illustratie Groep A, Rotterdam)

Los zand

De tot nu toe vrijgegeven plannen lijken meer op een gefragmenteerde verzameling van verschillende onderdelen dan op een volwaardig masterplan. Hierin verschilt het ontwerp van Team CS dan ook van het plan van Will Alsop, dat een integraal ontwikkelingsperspectief bood voor het hele gebied tussen Hofplein en CS. Alsop zette een visie neer die niet alleen gericht was op technische oplossingen voor verkeer- en reizigersstromen. Zijn ambitie was om met behulp van een transparant planvormingsproces een visie te ontwikkelen die als symbool een impact zou hebben op de hele stad. Het is algemeen bekend dat het plan ver boven budget was en om die reden is stopgezet, maar er is geen enkele poging ondernomen om door de champagneglazen heen te kijken en de realistische kerngedachten in het  nieuwe masterplan over te nemen. Volgens Gerard Peet, ex-gemeenteraadslid PvdA Rotterdam, is onvoldoende medewerking van de ministeries en vooral van het nieuwe Rotterdamse college hier debet aan. Het lijkt erop, aldus Peet in het Rotterdams Dagblad, dat het 'feit dat plannen van het vorige college afkomstig zijn, al voldoende is, ze over de muur te gooien'.

Eerst de broek en dan de schoenen

Voor het maken van een ambitieus plan zijn naast goede architecten en stedenbouwkundigen ook (vooral) ambitieuze opdrachtgevers nodig die in langere tijdspaden durven te denken en niet slechts in zittingsperiodes. Ook een duidelijk sturing à la Riek Bakker zou niet bepaald hinderlijk zijn. Maar als je niet weet waar je heen wilt, zijn alle richtingen goed en wordt de kans op onvoorspelbare ad hoc oplossingen ter plaatse van de overgangen tussen de planonderdelen steeds groter. Dit is een reëel gevaar, de werkzaamheden voor Randstadrail zijn immers al begonnen.

De planvorming voor het station en omgeving is nu in de schetsontwerpfase. Als het zou lukken door de ogenschijnlijke radiostilte heen een open discussie te starten, is er nog kans op een integraal masterplan, misschien zelfs met onderdelen zoals verblijfskwaliteit, opwaardering van de plinten, een culturele as en functiemenging.