In het Museum Boijmans Van Beuningen is op dit moment de tentoonstelling ‘Perception of Space’ te zien, met installaties die onze verwachting van hoe een ruimte eruit ziet en functioneert onderuit halen en daarmee onze zintuigen op scherp zetten.
Zacht mint groen en transparant is de zaalvullende 'pantysculptuur' van Ernesto Neto. Op kousenvoeten mag deze installatie worden betreden. Men wordt bij binnenkomst opgenomen in een omhullende wolk waar het moeizaam vooruitkomen is. De organische vorm, de zachte kleur en het rekbare, transparante materiaal nodigen de bezoeker uit om de installatie te betreden. Het roept een sterk zintuiglijke ervaring op, voorzichtig tast je de ruimte af met voeten en ogen, het lichaam moet zich opnieuw leren oriënteren en bewegen in deze wereld die in materieel opzicht zo verschilt van onze dagelijkse (gebouwde) omgeving.
Desoriëntatie wordt in verhevigde vorm opgeroepen door het werk van Massimo Bartolini, hij heeft een kleine felverlichte afgesloten ruimte geheel gewit en, nog belangrijker, van alle scherpe hoeken ontdaan. Hierdoor heb je bij binnenkomst het gevoel dat je een oneindige ruimte binnentreedt, voorzichtig loop je naar binnen, angstig omdat je geen idee hebt of de wanden nu ver of dichtbij zijn. Vervolgens voel je hoe de vloer langzaam oploopt en kun je plotseling met je ogen de afstand tot de achterwand weer schatten. De desoriëntatie duurt vrij kort, als ogen en lichaam aan de ruimte gewend zijn, keert het vertrouwen terug. Aan de muur hangt overigens een klein schilderij van Corot. Dat zweeft wat in de witte ruimte, aan de ene kant orientatiepunt voor de kijker maar tegelijkertijd zelf ook onderhevig aan de 'onbepaaldheid' van de kleine witte ruimte.
Een tweede werk van Bartolini bestaat uit een bewegend systeemplafond dat zachtjes piepend en kreunend golft. Niet echt desoriënterend, niet heftig genoeg om beangstigend te zijn, maar wel lichtelijk ontroerend.
Met behulp van seismografische en andere gevoelige apparatuur registreert en versterkt Mark Bain de geluiden in het gebouw van het Boijmans Van Beuningen. Als je dacht dat een museum een stil gebouw is, dan overtuigt zijn installatie je van het tegendeel. De geluiden van het Boijmans zijn via een aantal koptelefoons te beluisteren, als een storm van gebouwenruis komt het geluid over je heen terwijl je op de centraal geplaatste museumbank gaat zitten. Deze bank trilt mee op de frequentie van het versterkte geluid, visueel heeft Bain het effect nog eens versterkt door een laserstraal mee te laten 'flakkeren' met het geluid.
De ogenschijnlijk rustige en stabiele museumzaal wordt een ruimte waar het stormt en trilt. Het doet denken aan een vergrote vorm van het effect dat ontstaat als je je oren goed afsluit, het geruis van je eigen lichaam overstemt dan de geluiden die van buiten komen.
In de ruimtes van deze kunstenaars, afwijkend door materiaal, vorm en geluid, moeten de zintuigen van de bezoeker extra alert zijn en hard werken. In de ons omringende wereld, vaak ook nog eens door onszelf ingericht, weten onze ogen, huid en oren wel ongeveer wat ze kunnen verwachten van de grond, de muren en het plafond, ze kunnen hun aandacht richten op de andere aanwezige informatie. En dat is wel zo prettig, want we worden duizelig als onze zintuigen zich zowel moeten richten op onze 'basisomgeving', als ook nog moeten zorgen dat we niet tegen een andere persoon in de ruimte aanbotsen, onze weg moeten vinden naar die ene winkel, snel naar de telefoon moeten rennen omdat deze al enige tijd overgaat, enzovoort.
Voor architecten kan het interessant zijn om deze tentoonstelling te bezoeken en te ervaren wat er gebeurt als je als vormgever bewust gebruikt maakt van elementen die onze zintuigen op scherp zetten. Vaak weten architecten de visuele kwaliteiten van een ruimte goed uit te buiten. Maar hoe zit dat met de tastzin – hoe voelt een vloer of een wand? Welke invloed heeft het gehoor – hoe klinkt een ruimte en wat voor een kwaliteit ontleent het aan die klankkleur? In hoeverre kun je spelen met dit soort kwaliteiten, om de gebruiker gerust te stellen en te verleiden, maar misschien ook alert te houden of uit te dagen?