Feature

Krimpende Steden

‘Shrinking Cities – Reinventing Urbanism’ is de titel van een manifestatie die loopt van 2002 tot 2005. Het project is een initiatief van de Berlijnse architect en redacteur Philipp Oswalt, en behelst een onderzoek naar vier industriegebieden in verval: Halle/Leipzig in Duitsland, Manchester/Liverpool in Engeland, Detroit in de VS, en Ivanovo in Rusland.

Een belangrijk onderdeel van het onderzoek is een internationale prijsvraag om oplossing te genereren voor de problemen die zich onder anderen in de voormalige DDR voordoen. Een aantal steden in het oosten van Duitsland krimpt door migratie naar regio's in het westen van het land waar simpelweg meer banen zijn. De economische mogelijkheden zijn groter in het westen, terwijl het oosten kampt met een gebrek aan investeringen, een dalende beroepsbevolking en daardoor: 'krimpende steden'. Andere oorzaken zijn de toename van eenpersoonshuishoudens en een afnemend geboortecijfer. De gebeurtenissen van 1989 en de Duitse eenwording hebben ertoe geleid dat, vooral in het oosten, veel industrie is verdwenen en veel woningen leegstaan. In sommige steden staat maar liefst 30 procent van de woningvoorraad leeg, met verloedering als gevolg. Veel karakteristieke systeembouwwoningen gaan tegen de vlakte. Deze situatie doet zich voor in regio's over de hele wereld en de gevolgen zijn vergelijkbaar. De laatste jaren zijn de problemen zo schrijnend geworden dat er een publieke discussie op gang is gekomen. Het proces van krimpende steden heeft natuurlijk gevolgen voor de architectuur en stedenbouw.

Oswalt en zijn collega's hebben vooraf een aantal vragen geformuleerd. Zijn er middelen waarmee wij de problemen van krimp kunnen analyseren? Of moeten wij die nog ontwikkelen? Wij hebben geen controle op de inkrimping, maar hoe kunnen we omgaan met de onvermijdelijke gevolgen? Zijn er nieuwe ontwerpstrategieën nodig of mogelijk? Kunnen ontwerpers überhaupt rekening houden met krimp? En valt het te beschouwen als een positieve kracht voor verandering in de huidige maatschappij? Moeten wij onze opvattingen over de traditionele stad wijzigen om deze fenomenen te begrijpen? Hoe belangrijk zijn communicatiestrategieën, en welke bijdrage kunnen de instellingen en bewoners van de 'krimpende steden' zelf hebben?

Inmiddels zijn de resultaten van de prijsvraag openbaar gemaakt. In totaal waren er 312 inzendingen uit 23 landen, waarvan er 36 werden geselecteerd voor de tweede ronde. In deze ronde zijn aan 9 inzendingen prijzen toegekend en deze projecten worden verder uitgewerkt in de komende maanden. Ondanks de interdisciplinaire opzet van de prijsvraag, komen de meeste inzendingen van architecten of stedenbouwkundige ontwerpers. Er zitten weinig sociologen, politieke wetenschappers of historici bij de winnende teams. Één van de winnende projecten was Ich bin drin ('Ik ben binnen'), een scenario van subversieve strategieën om immigranten te lokken naar Halle/Leipzig, een proces dat je 'multi-etnische rekolonisatie' zou kunnen noemen. In Exterritories krijgt het snel groeiende China een satelliet in de vorm van een speciale economische zone in Halle/Leipzig. Dit alles gepresenteerd in de vorm van een tijdschrift. Het project bevat verschillende essays die ingaan op de integriteit van het nationale territorium. In Bau an! (anbauen betekent het verbou-wen van zowel planten als gebouwen) worden Plattenbau-woningen omgebouwd tot champignonkwekerijen die onder leiding staan van een coöperatieve landbouworganisatie. Een andere landbouwoplossing wordt aangeboden in Cow The Udder Way, een voorstel voor stadsboerderijen in Manchester en Liverpool die makkelijk te verkopen producten maken. Migrations daarentegen belicht de potentie van vogels wier trekroutes over Manchester en Liverpool lopen. Het project bevat een vogelreservaat in een krimpende zone van deze steden. Camera's leggen het vogelgedrag vast en de opnames worden getoond in een galerie in Leipzig/Halle.

Geen van deze voorstellen is echt architectonisch te noemen, maar dat is juist wat ze zo interessant maakt. Er worden geen utopieën bedacht, geen nieuwe maatschappijen of economische systemen. Wel zijn er, zoals de jury opmerkt, utopische gebaren, weliswaar vol ironie. Qua aanpak zijn de winnende inzendingen eerder artistiek en provocatief dan probleemgericht. Misschien omdat architectuur en stedenbouw weinig invloed hebben op het economische of politieke bestel. Misschien zijn wij hier ook getuige van een verschuiving. Stedenbouw is niet langer slechts een kwestie van traditionele planmethodes. Architecten die bezig zijn met 'krimp' laten de gebruikelijke methodes van hun vak voor wat ze zijn. Daardoor creëren zij ruimte om na te kunnen denken over doelstellingen in het ontwerp en over de vraag hoe ze publieke belangstelling kunnen opwekken voor actuele kwesties.

Het tijdschrift Archiplus organiseert een tentoonstelling met de 36 inzendingen uit de tweede ronde. Een speciaal nummer van Archiplus zal begin 2005 aandacht besteden aan de prijswinnende ontwerpen en een keuze maken uit de overige projecten. Later in het jaar volgt een slottentoonstelling van de prijsvraagont-werpen en de resultaten van het verdere onderzoek naar 'Shrinking Cities'. De tentoonstelling zal najaar 2005 te zien zijn in de Galerie für Zeitgenössische Kunst in Leipzig.