Feature

No Turkey Today?

Naar aanleiding van de tentoonstelling Turkey Today en de lezingenreeks over de levensloop van een architect gaf Han Tümertekin een lezing in De Brakke grond. Het publiek verwachte een architect, die duidelijk met zijn voeten in de Turkse aarde stond, maar de architect bleek zijn voeten in onschuld te wassen.

De Turkse architect Tümertekin begon zijn uiteenzetting met een herinnering aan zijn moeder. Zij was net als zijn vader geograaf, waardoor de kleine Tümertekin al op jonge leeftijd in aanraking kwam met lijntekeningen. Wanneer zijn moeder een nieuwe jurk aangemeten krijgt door een kleermaker is hij bijzonder gefascineerd door de 2d-patronen die aan het eind van de dag zijn moeder sieren.

Tijdens zijn studie aan de Technische Universiteit van Istanbul vindt er in Turkije een politieke omslag plaats. Op 12 september 1980 grijpt het leger de macht in Turkije, onder het voorwendsel dat daarmee de burgeroorlog, die zich sinds 1974 voorsleept, en het bloedvergieten een halt worden toegeroepen. De staatsgreep heeft desastreuze gevolgen voor de bevolking. Alsmede voor zijn opleiding, die daardoor ten eerste gericht was op overleven.

Tümertekin vond tijdens zijn studie inspiratie in de, tijdens te tweede wereld oorlog naar Turkije gevluchte, avant-gardisten, die les hadden gegeven aan zijn professor. In 1983, een jaar na het afronden van zijn studie, vinden er verkiezingen plaats. Nieuwe politieke partijen werden toegelaten, mits goedgekeurd door de Nationale Veiligheidsraad.

Tot 1980 bleef Turkije voor buitenlandse ondernemingen een relatief gesloten markt. In dat jaar werd een beleid gestart van verregaande economische liberalisering, waardoor veel internationale bedrijven naar Turkije trokken. Er ontstond een enorme explosie van kleinschalige interieuropdrachten, waardoor jonge architecten, met oog voor de ambachtelijke realiteit, hun beroep konden uitoefenen.

Tümertekin begint elk project als een onbeschreven blad, hoewel hij zelf ook de onmogelijkheid daarvan inziet. Vanuit 'point zero' probeert hij door een purificatie van het probleem een ontwerp te maken aan de hand van een minimale interventie. Dit komt al naar voren in zijn eerste project, een boekwinkel. Hierin worden lamellen naast beschermer tegen de zon ook drager van het geschreven woord.

Een ander woningbouwproject van zijn hand was economische geen groot succes, maar het werd wel een belangrijke architectonische referentie voor opdrachtgevers die geïnteresseerd waren in moderne woningbouw. Zijn ontwerp ter gelegenheid van het Turkse jaar in Japan (2003), kreeg binnen de opgave de traditionele Ottomaanse tegel voorgeschreven. Van een open gesneden betonnen cilinder werd de binnenkant betegeld. De traditie die door de betonnen moderniteit aan het gezicht ontrokken werd, kreeg betekenis bij het betreden van de kern.

Het 'B2 house' dat genomineerd is voor de Aga Khan award 2004, een prestigieuze prijs voor architectuur in Islamitische landen, is een zomerhuisje dat op 6 uur rijden van Istanbul ligt. Vanwege de lange afstand tussen Tümertekins bureau en de locatie, was voortdurend toezicht op de bouwplaats onmogelijk. Daarom splitste hij het huis in tweeën. Het ene deel kon met de traditionele kennis van de uitvoerders gebouwd worden en voor het andere, meer technische deel, was begeleiding van het bureau nodig. De architectonische opzet bestaat uit een lege modernistische doos die het structurerende constructie-element vormt. De doos is oversized uitgevoerd om de plattegrond open te kunnen houden. De architect refereert, zonder het hier te zeggen, aan de Ottomaanse architectonische traditie waarin elk huis een lege ruimte is en elke ruimte een huis is.

Opvallend was dat een deel van het publiek voornamelijk gekomen was vanwege zijn Turkse afkomst en de betekenis daarvan voor de hedendaagse maatschappelijke discussies. Tijdens de discussieronde pareerde Tümertekin alle vragen in deze richting. Tümertekin vindt dat zijn werk geen aansluiting zoekt bij de Turkse architectonische traditie en definieert zichzelf als een modernistisch architect, die tot nu toe vooral opereert in een veranderende Turkse samenleving. Toch laat zijn werk soms bijzondere mooie confrontaties zien tussen ambachtelijke traditie en moderniteit, waar hij (onbedoeld) af en toe aan refereert. De Turkse invloeden komen enerzijds voort uit het ontwikkelingsniveau van de Turkse bouwpraktijk, en anderzijds uit de gedetermineerde architectonische denkbeelden die bij de opdrachtgever en de architect leven. Het is voor het publiek de moeite waard om zijn werk te bekijken als dat van een modernistische architect die, misschien onbewust, nog Turkse klei onder zijn nagels heeft zitten.