In de film ‘Code 46′ laat regisseur Michael Winterbottom de kijker een toekomst zien die binnen handbereik lijkt te liggen en waarin een volledig kunstmatige samenleving spannende avonturen zoveel mogelijk probeert uit te sluiten. Winterbottom legt met een liefdesverhaal de vele complicaties van deze toekomstvisie bloot. Verplichte kost dus voor iedereen die futuristische (doem)scenario’s aanhangt en warme gevoelens krijgt bij het lezen van bijvoorbeeld de ‘capsulaire beschaving’ van Lieven de Cauter.
Het scenario lijkt rechtstreeks uit de beschrijving van de ‘capsulaire beschaving’ van Lieven de Cauter te komen. Kort samengevat signaleert De Cauter tendensen die leiden tot een samenleving die, gedreven door transcendentaal kapitalisme, individualisering en uitsluiting van ongewenste elementen, gebaseerd zal zijn op een contrast tussen binnen- en buitengeslotenen. De binnengeslotene is gevangene van de architectuur en gebruikt veilige capsules om zich binnen het netwerk te verplaatsen. De Cauters theorie kan opgevat worden als een waarschuwing voor processen die al zijn ingezet, met de wereld uit Code 46 als mogelijk gevolg.
De beschaving in Code 46 is geconcentreerd in urbane centra die door middel van economische, infrastructurele en communicatieve netwerken met elkaar verbonden zijn. Dit globale netwerk is zo sterk dat het de wereld heeft verdeeld in plekken die binnen het netwerk vallen, de metropolen, en oorden die erbuiten vallen, de woestenij. De ozonlaag is zwak geworden zodat er, door de schadelijke zonnestralen, ’s nachts geleefd en overdag geslapen wordt. De technologische vooruitgang heeft onder andere het klonen van mensen mogelijk gemaakt heeft. De natuurlijke evolutie van de mens heeft plaatsgemaakt voor een artificiële. Een implicatie van dit klonen is echter dat mensen die niet aan elkaar verwant lijken te zijn toch dezelfde genetische eigenschappen kunnen hebben, omdat ze van dezelfde groep gekloonde embryo’s afkomstig zijn. Aangezien voortplanting tussen twee mensen met genetische overeenkomsten gelijkstaat aan incest en dit nu vaker, toevallig, voor kan komen is het door middel van de ‘code 46’ bij wet verboden om je voort te planten met een genetische match. Overtreding van deze wet heeft abortus ten gevolge en de herinneringen van de overtreders aan elkaar worden gewist. Iedereen die deel wil uitmaken van de beschaving in de metropolen moet zijn steentje bijdragen. Lever je geen, economisch aantoonbare, bijdrage aan de maatschappij dan word je buitengesloten. Dit beleid, door De Cauter biopolitiek genoemd, functioneert door te werken met verzekeringszones. Niemand mag reizen of metropolen betreden zonder verzekering. En je krijgt pas een verzekering als al het risico is uitgesloten. De wereld is zodoende verdeeld in haves en have-nots en de grens is keihard. Eenmaal buitengesloten is de kans klein dat men ooit nog kan terugkeren naar de ‘beschaving’.
De helderziende agent William Geld reist van Seattle naar Sjanghai voor een onderzoek. Bij het verzekeringsbureau Sfinx worden vervalste verzekeringpapieren, zogenaamde papelles, naar buiten gesmokkeld en William moet de gedachten van de werknemers lezen om er achter te komen wie de dader is. Zijn reis naar Sjanghai toont hoe capsulair de samenleving geworden is. William gaat, terwijl de wereld als een waas aan hem voorbijgaat, van vliegtuig naar auto naar hotel naar wolkenkrabber. Om het ‘binnen zijn’ te benadrukken worden onderweg verschillende securitypoorten gepasseerd. De schitterende, oneindige, interieurs zijn op locatie gefilmd in Sjanghai, Jaipur en Dubai. Niet toevallig plekken waar een dergelijke contrastrijke samenleving realiteit aan het worden is.
De dader is Maria Gonzalez en William wordt, ondanks twintig jaar leeftijdsverschil, direct verliefd op haar en laat het na haar aan te geven bij de verzekeraar. Maria daagt William uit door hem aanwezig te laten zijn bij een papelle overdracht. Zij vindt dat mensen risico’s moeten nemen om te doen wat ze echt willen, risico’s die de samenleving juist probeert uit te sluiten. Als de consequenties van menselijk handelen op voorhand bekend zijn zouden we dan ooit de eerste stap zetten? Wat volgt is een vluchtige affaire waarna William Sjanghai weer moet verlaten omdat zijn papelle maar 24 uur geldig is.
Eenmaal in Seattle, bij vrouw en kind, wordt hij direct terug naar Sjanghai gestuurd omdat er ondertussen mensen met vervalste papelles gestorven zijn. Maria is verdwenen, ze blijkt opgenomen in een kliniek wegens een ‘code 46’ overtreding. Met een lokje haar van Maria gaat William naar een medische faciliteit waar blijkt dat het DNA van Maria, toevallig, 100 procent overeenkomt met het DNA van Williams kloonmoeder. William had Maria zwanger gemaakt, hetgeen een overtreding van ‘code 46’ betekende.
Opeens is het Oedipus motief daar. De sterke aantrekkingskracht tussen de twee mensen wordt veroorzaakt door genetische overeenkomsten. In een prachtige dialoog tussen William en de medisch specialiste worden de factoren die een mens vormen uitgelegd. Naast DNA maken dieet, klimaat, milieu, toeval, chirurgie, sterren en uiteindelijk God mensen tot wat ze zijn. We zijn geen gevangenen van onze genen! De onmogelijkheid van deze liefde wordt binnen het scenario ongelooflijk sterk uiteengezet. Ondanks de globale systemen en de vooruitgang van techniek zijn menselijke behoeftes en verlangens nauwelijks veranderd. De schaalvergroting van controlerende systemen en de impact ervan op de samenleving zorgt er uiteindelijk voor dat juist daar waar deze systemen wringen prachtige allerdaagse dingen kunnen ontstaan die tragisch genoeg direct zullen worden buitengesloten.