In Witte de With is een video-installatie te zien van de dvd ‘Lagos Wide and Close’ van Bregtje van der Haak. De dvd is een vervolg op een documentaire uit 2002, gemaakt naar aanleiding van Rem Koolhaas’ onderzoek naar Lagos. Ter gelegenheid van de presentatie van ‘Lagos Wide and Close’ waren Van der Haak en Koolhaas op 1 juni naar Rotterdam gekomen voor een publiek interview. Hoe staat het nu met het Lagos onderzoek van Koolhaas?
Waarschijnlijk was de documentaire Lagos/Koolhaas die Bregtje van der Haak in 2002 maakte, voor veel Nederlandse architecten de eerste keer dat ze iets zagen en hoorde over Lagos, de voormalige hoofdstad van Nigeria. Van der Haak documenteerde Rem Koolhaas tijdens zijn bezoek aan deze kolkende stad met 13,4 miljoen inwoners (cijfers 2000). Het beeld dat menigeen bijbleef, was dat van een schuchtere witte oudere man die zich zichtbaar oncomfortabel voelde temidden van de chaos op straat, en zich pas in het taxibusje weer ontspande.
Koolhaas was ten tijde van de filmopname voor de tweede maal in Lagos om te werken aan zijn Project on the city, het onderzoeksprogramma dat hij eind jaren negentig opstartte op Harvard Design School. Wat maakt een stad tot stad in een tijd dat steden niet meer beschreven kunnen worden met traditionele Westerse criteria? Als eerste werden de ontwikkelingen rond de Pearl River Delta onderzocht, gevolgd door de invloed van winkelen op ruimtelijke ontwikkelingen, de Romeinse antieke stad en Lagos. Over de eerste twee onderzoeken verschenen lijvige boekwerken, de Romeinse stad en Lagos leken een stille dood te sterven. Tijdens de bijeenkomst in het Rotterdamse Witte de With verzekerde Koolhaas het publiek echter dat het onderzoek nog steeds loopt en dat hij was begonnen aan een artikel over Lagos.
De bijeenkomst was belegd ter gelegenheid van het uitkomen van de dvd Lagos Wide and Close, an interactive journey into an exploding city. Na het monteren van de documentaire over Koolhaas had Van der Haak zoveel beeldmateriaal over dat ze besloot dit te verwerken tot een nieuw product. Ook wilde ze een beeld geven van het dagelijkse leven in Lagos, een invalshoek die vanwege de opdracht van de eerste documentaire – volg Koolhaas – op de achtergrond was geraakt.
De dvd heeft twee verschillende beeldlagen en drie verschillende geluidslagen. Men kan ervoor kiezen Lagos te bekijken met een zekere afstand: vliegend boven de stad, stilstaand op een viaduct, lopend door een straat. Of men kan de stad ervaren vanuit het perspectief van een aantal inwoners. Meekijkend over de schouders van een buschauffeur, de zelfbenoemde bisschop van de Winners Church, een waterverkoper, een hoge politieambtenaar, ieder ervaart de stad op een geheel eigen manier. Tijdens het bekijken van de beelden kan men luisteren naar interviews met inwoners van Lagos, stadsgeluiden, of commentaar van Koolhaas.
De dvd staat officieel geheel los van het onderzoek van Koolhaas, maar Van der Haak leunt er zwaar op door de toevoeging van de geluidslaag met zijn commentaar in de vorm van interviews.
Hoewel Koolhaas in Witte de With vertelde dat er nog steeds twaalf studenten per jaar onderzoek naar Lagos doen en dat het onderzoek dus niet stil ligt, blijkt dit nergens uit. Op de pas uitgekomen dvd staat bijvoorbeeld alleen maar commentaar dat al in 2002 werd opgenomen. Tijdens de bijeenkomst wilde Koolhaas niet meer kwijt dat het wegennet dat tijdens de modernisatie van het land werd aangelegd, het structurerende element is in Lagos. Het leven in Lagos is geconcentreerd langs de wegen, gebouwen doen er niet toe. In hoeverre deze ontwikkeling uniek is voor Lagos, Nigeria, West-Afrika of geldt voor nieuwe miljoenensteden in het algemeen kwam niet ter sprake.
Ook in Lagos proberen de machtshebbers iets te doen aan de continue verkeerscongestie. Maar straatverkopers zijn niet gebaad bij rijdend verkeer, terwijl voor de ontwikkeling van 'officiële' economie een goed functionerend wegennet een voorwaarde is. Of en hoe de gevolgen van een iets beter functionerend wegenstelsel zichtbaar zijn in de stad, ook daarover bleef Koolhaas vaag. Hij zei nog wel iets over tegenacties die het verkeer weer moeten vertragen, maar in hoeverre deze opmerking op een vluchtige indruk van een spontane eenmansactie was gebaseerd of dat het werkelijk gaat om een tendens, bleef in het vage. Het lijkt allemaal wat magertjes voor iemand die in 2002 beweerde dat hij Lagos in een paar jaar tijd heeft zien veranderen: 'Lagos is becoming more normal, more like other cities, much less dramatic [ ] Some of the extreme conditions of Lagos have diminished: the trafic is flowing now, the airport is working'. Het maakt nieuwsgierig naar de situatie anno 2005.
Koolhaas begon zijn onderzoek in 1998 zonder een theorie, 'Zonder vooringenomenheid of vooronderstelling', om de effecten van de modernisering op de hedendaagse stad te onderzoeken. Hij constateert dat in Lagos de infrastructuur de erfenis van de moderniteit is en niet de gebouwen. 'The core business of architecture is to [ ] valued the public goods and shaping it. Therefore architecture doesn't exist eventually'. Op een zorgvuldig geformuleerde vraag hoe hij dit rijmde met zijn werkzaamheden als architect-ontwerper van gebouwen als CCTV, dreigde oester Koolhaas dicht te klappen. De zeer vaardige gespreksleider Hans Maarten van den Brink wist dit te voorkomen waardoor het toch nog een gemoedelijke avond bleef.