Recensie

Mysterieuze alledaagsheid

In Artoteek Den Haag en de tijdelijk projectruimte ‘7×11’ in de Haagse Vinexwijk Ypenburg is nog tot en met 14 januari het project Relax van fotograaf Ralph Kämena te bezichtigen.

Kämena werkt in Ypenburg op uitnodiging van de Artoteek aan een film die bij de finissage op 14 januari 2006 uiteindelijk een lengte van ongeveer 15 minuten moet hebben. Het is een ‘work in progress’ wat in dit geval vooral betekent dat de fotograaf lang achter zijn Apple G5 zit om de honderden in Ypenburg geschoten foto’s tot een film te bewerken. Dit montagewerk vindt plaats in een rijtjeswoning in de wijk Singels, de ‘meest tuinstedelijke wijk van Buitenplaats Ypenburg’ die de Artoteek daar onderhuurt aan kunstenaars en gebruikt voor tentoonstellingen. Tussentijdse versies van Relax worden getoond in een installatie in de ruimte van de Artoteek. Gelijktijdig met het monteren en bewerken van de foto’s plaatst Kämena muziek onder de beelden die Han Hazewindus speciaal voor het project heeft gecomponeerd.

Naast de computer van Kämena hangen foto’s van kamers in leegstaande woningen in de wijk die in losse stroken zijn opgehangen. Het zijn, op verschillende opeenvolgende tijdstippen genomen, sferische impressies van non-descripte ruimtes. Kleine details in de foto’s, zoals voor boekenrekken geboorde gaten, slordig gelegd tapijt en een vergeten luxaflexgordijn, herinneren aan de laatste bewoner. De (weer) lege ruimtes geven aan dat een wijk als Ypenburg, ondanks de zorgvuldige planning en ontwerp leegstand en verloop van inwoners kent. Vanuit de ruimte waarin de foto’s worden tentoongesteld, heeft men daadwerkelijk zicht op een aantal nog niet of nooit verhuurde woningen. Kämena lijkt te willen onderstrepen dat een relatief nieuwe wijk als Ypenburg in veel opzichten niet echt verschilt van een doorsnee wijk elders. De uitbundige kerstversieringen in voortuintjes en aan gevels lijken hem hierin gelijk te geven.

Het project Relax neemt de veronderstelde alledaagsheid als uitgangspunt voor een bijna mysterieuze enscenering. Kämena gebruikt hiervoor de vele foto’s die hij zowel op straat als in diverse huizen in de wijk maakte. De straatbeelden nam hij vanaf een ongewone hoogte van circa drie meter. Die zelfde hoogte handhaafde hij voor het bepalen van de plek (verdieping) waar de interieurfoto’s werden geschoten. Afhankelijk van het type huis kwam hij zo terecht op de zolder of op de eerste verdieping. Om in de woningen te komen plaatste Kämena een advertentie waarin hij zichzelf voorstelt, een korte uitleg geeft van zijn project en en passant Ypenburg de mooiste Vinexwijk van Nederland noemt.

Door de foto’s, steeds vanuit een fractie anders gekozen standpunt gemaakt, achter elkaar te monteren ontstaat als vanzelf beweging. Daarbij gebruikt Kämena ook nog een digitale techniek waarmee hij binnen elke foto een zoom- of draaibeweging kan maken. Het resultaat is een zich langzaam verplaatsende en continu vervormende camerabeweging door een doodgewone straat in een nieuwbouwwijk. De oplettende kijker herkent in veel gevallen de architectuur van bijvoorbeeld Dick van Gameren/De Architectengroep en de bekende monopolyhuisjes van MVRDV. Tot hier zou het werk zelfs kunnen doorgaan voor een verkoopfilmpje van een, weliswaar wat wanhopig trendgevoelig, makelaarskantoor die het ‘eens over een andere boeg wilde gooien’.

Het eerste deel van de beweging eindigt vervolgens echter letterlijk in de ‘huid’ van een woning. Dat gaat zelfs een makelaarskantoor waarschijnlijk te ver. De camera wordt (hoorbaar) door de gevel van het betreffende huis gezogen om de beweging vervolgens in het interieur voort te zetten. Ook hier gaat het, net als bij de foto’s in de projectruimte 7×11, om onbeduidende, saaie ruimtes waar wat stoelen, speelgoed of een niet gebruikte matras tegen de muur staan. De beweging van het eerste filmpje eindigt overigens in zo’n matras. Met dit procédé wil Kämena uiteindelijk vier straatbeelden en vier interieurs registeren. Wat de montage extra vervreemdend maar ook overtuigend maakt is de mysterieuze muziek die erbij klinkt. Op uitdrukkelijk verzoek van de fotograaf bereikt die muziek geen hoogtepunt of climax, waardoor het hypnotiserende, bezwerende, maar ook ontspannende (sic!) effect van het kijken naar de fotoseries vergroot wordt.

Hoewel Kämena in zijn toelichting op het werk spreekt over zijn ambitie om de kunstmatigheid van de Vinexarchitectuur op een lyrische manier te verbinden met de intimiteit van huiselijke interieurs, is het vooral het fenomeen ’tijd’ dat zich hier op verschillende manieren manifesteert. Allereerst is de installatie van Kämena een weergave van een tijdsbeeld. Hij documenteert het fenomeen Vinexlocatie in het algemeen en Ypenburg op specifieke wijze. Tegelijk zijn de interieurfoto’s bijna tijdloos door de gevisualiseerde, soms letterlijke, leegte. Dan is er de actie van het fotograferen zelf waarbij de fotograaf, anders dan gebruikelijk, ongewoon veel tijd heeft genomen om heel veel foto’s te maken die, buiten deze context gezien, op zijn minst onbeduidend zullen overkomen. Vervolgens heeft Kämena weloverwogen gekozen voor een montagetechniek die hem veel tijd kost alvorens het eindresultaat zichtbaar wordt. Dat proces is bovendien onderdeel van de tentoonstelling geworden omdat het een bijna een maand durend ‘work in progress’ betreft. En tenslotte vraagt hij veel tijd van de argeloze bezoeker van een van beide ruimtes. Allereerst reistijd omdat beide ruimtes bijna tien kilometer van elkaar verwijderd zijn. En omdat de bezoeker zich, in het ‘slechtste’ geval, genoodzaakt ziet om nog een keer terug te komen om het eindresultaat te zien. Ralph Kämena gebruikt de alledaagsheid van het wonen in Ypenburg als een middel tot contemplatie en om er een relativerende ode aan onthaasting, rust en leegte mee te brengen. Relax!