Hoe houd je je als architect staande als de markt en het massatoerisme je land verbouwen? Met een flinke portie ironie, aldus het Kroatische bureau Randic-Turato architects.
De lezing op het Berlage Instituut (Rotterdam) was de eerste in een serie over Talking cities. Het instituut wil door stedenbouwkundige strategieën uit verschillende steden te bespreken, de relatie onderzoeken tussen globalisering en de locale architectuurpraktijk. De Croatian Coast was de aftrap en Sasa Randic, als 1e generatie Berlage-student, speelde een thuiswedstrijd.
Randic startte zijn verhaal met een nogal feitelijke geschiedenis van Kroatië. Het kwam erop neer dat de politieke situatie voortdurend veranderde, zeker in de afgelopen eeuw waarin de Kroaat vijf keer van paspoort wisselde. Sinds de onafhankelijkheidsverklaring in 1991 maakt het land een stormachtige ontwikkeling door. Afgelopen jaar werd het door zowel de Lonely Planet als door Times Magazine uitgeroepen tot bestemming van het jaar: Croatia, the Mediterranean as it once was. De realiteit is een snelle overgang van door oorlogsgeweld getekende spooksteden tot hysterisch toeristische vakantieoorden. De (buitenlandse) markt liet niet lang op zich wachten en heeft in 15 jaar tijd de kust gekoloniseerd met een wildgroei aan grootschalige ontwikkelingen, ongeacht de context.
Ook opdrachtgeverschap is op zijn zachtst gezegd instabiel te noemen, daar weet Randic als directeur van de Croatian Architects Association (CAA) alles van. Nog afgezien van de visioenen die de markt voor zich ziet, veranderen opdrachten, opdrachtgevers en programma nog voor oplevering. Een gebouw maken met tien architecten is dan ook geen uitzondering. De overheid reguleert nauwelijks. Randic probeert dit soort marktontwikkelingen te corrigeren door een publiek debat hierover aan te zwengelen. Zo worden marktpartijen publiek gedwongen hun plannen aan te passen, zoals in Kirk, waar het roekeloos afgraven van een steengroeve onder druk van de publieke opinie nu zal worden stoppen. Dit debat werd door Randic-Turato architects als fotostrip vastgelegd.
Maar je kunt ook als architect overleven door te provoceren. De absurde realiteit van Kroatië, in een spagaat tussen marktdictatuur, naoorlogse liberalisering, strenge EU-regels (Kroatië wil toetreden tot de EU) en een euforische identiteitscrisis gaat nog het best gepaard met een stortvloed van media-architectuur, waarin al deze realiteiten gesampled worden tot een surrealistisch geheel. We worden getrakteerd op een videoclip waarin besnorde mannen in jurken, rockende Balkanmeisjes en kaartenhuizen in rap tempo de revue passeren.
Met de beeldcultuur als middel ziet Randic de rol van de Kroatische architect vooral als promotor van gewenste ontwikkeling, maar ook als advocaat om de maatschappij tegen haar eigen waanbeelden in bescherming te nemen. Is dat niet wat marginaal, vroeg Vedran Mimica (Berlage Instituut) zich af? Als architect ben je niet langer in control, de beste rol die de architect kan innemen is door te participeren en persoonlijk betrokken te zijn, antwoordde Randic.
Met media als strategie weten Randic-Turato architects ontwikkelingen naar hun hand te zetten. In het laatste project dat Randic toonde, wordt de uitgaanscultuur als stedelijke strategie gebruikt om een oud industrieterrein te transformeren. De architecten organiseerden een rockconcert en maakten een promofilmpje over het sprookje van noice-production als toekomst voor de stad. Hiermee provoceerden de architecten de bewoners om coulant te zijn tegen nieuwe luidruchtige buren.
Hoe ludiek sommige projecten ook waren, de strategie kon, mede door de droge presentatie, niet echt boeien.