Feature

Lezing Ma Qingyun

Op dinsdag 4 april gaf Ma Qingyun de derde lezing in de Talking Cities reeks van het Berlage Institute, ditmaal over Shanghai waar Ma’s architectenbureau MADA s.p.a.m. gevestigd is.

Het parcours dat Ma Qingyun de voorbije decennia heeft afgelegd is typisch voor de Chinese avant-garde die momenteel aan een internationale doorbraak werkt en waaraan het NAi begin juni aandacht besteedt in de tentoonstelling China Contemporary. Studerend in de jaren tachtig aan de Tsinghua Universiteit in Beijing, trekt Ma begin jaren negentig richting Amerika, om in Pennsylvania verder te studeren. Hij gaat vervolgens bij KPF (Kohn Pedersen Fox Architects) aan de slag, voornamelijk om zich de business achter de architectuur eigen te maken, en richt midden jaren negentig het bureau MADA op in New York. Tegelijkertijd bereidt hij zijn terugkeer naar China voor, raakt actief betrokken in het Harvard Project on the City van Rem Koolhaas en opent eind jaren negentig MADA in Beijing en Shanghai. De toevoeging ‘s.p.a.m.’ staat voor strategy, planning, architecture and media; de laatste vijf jaar bouwde Ma 1,204,000 m2, het volledige S tot XXL spectrum beslaand.

Ma begon zijn lezing met de verklaring dat hij het niet over Shanghai zou hebben, maar over de mensen die de stad maken en bevolken. De modernistische drang om in iedere stad een model te ontdekken, gaat voor de hedendaagse Chinese stad niet op. In die stad zijn de mensen en hun combinaties de motor achter de ontwikkeling. Als architect moet je in deze conditie dan ook een stoelenacrobaat zijn, balancerend met het hoofd naar beneden en zo kinetisch het evenwicht opzoekend en beïnvloedend.

In het eerste deel van zijn lezing had Ma het over de projecten die zijn bureau realiseerde buiten Shanghai. Zijn verhaal over het Qingpu Island Project maakte allicht een aantal architecten in de zaal jaloers. Ma kreeg de opdracht om een snelle identiteit voor een locatie rond een meer te verzinnen en daar een gebouw zonder programma op te richten. Tijdens de bouw werkte Ma als financieel adviseur voor de regering en zocht naar de beste huurders voor het gebouw. De architect in de Chinese context is iemand die niet enkel suggereert wat het beeld van de architectuur kan zijn, maar bepaalt ook mede door wie en op welke wijze het gebruikt gaat worden. Uiteindelijk werd ervoor gekozen om er een bibliotheek van te maken, waardoor de commerciële set-up makkelijker uitvoerbaar werd.

Een ander kenmerk is de betrokkenheid van de Chinese architect bij de ontwikkeling van het platteland. Meestal gebeurt dit middels projecten die het architectbureau zelf financiert. Daarbij wordt maximaal gebruik gemaakt van kennis over de lokale materialen en bouwmethodes, hoewel de projecten onder invloed van de architect een esthetiek krijgen die ontegenzeggelijk modern aandoet. Ma pakte het in zijn geboortedorp Xian grondig aan, hij ontwierp er een aantal nieuwe huizen en wat wijngaarden. De uitvoering van het project begeleidde hij door middel van schetsen en telefoongesprekken. Het project was zo succesvol, dat de regering de waarde van deze methode inzag en Ma vervolgens de opdracht gaf een museum voor de stad te bouwen.

Een ander aspect van de architectuurprojecten, is dat het eerste voorstel meestal niet gerealiseerd wordt, maar haar kracht haalt uit het feit dat het een probleem aan de orde stelt en zo een signaal uitzendt dat in andere contexten kan worden opgepikt. Dit is bijvoorbeeld het geval bij zijn projecten voor de historische steden van China, waarbij hij een soort van geschiedkundige lasagne voorstelt, iedere laag heeft haar eigen identiteit; parkeergarages en shoppingmalls met daarboven replica’s van traditionele Chinese architectuur behoren tot de mogelijkheden. Deze mogelijkheden worden noodzakelijkheden, zowel voor de ontwikkeling van het traditionele als van het moderne project. De werkwijze verbindt heroïsme met tragiek, of zoals Ma het ettelijke keren verwoordde: the project proposal was a total failure but the idea found another site.

Tijdens de culturele revolutie zond Mao duizenden jongeren naar het platteland om er te werken, zich te hervormen en nieuwe kennis op te doen. Dit was, heel kort door de bocht, de idee achter de Culturele Revolutie. De meest merkwaardige evolutie binnen de hedendaagse Chinese architectuur is dat architecten vandaag vrijwillig een Culture Revolutie ondergaan. Zoals blijkt uit het voorbeeld van Xian, maar ook uit het werk van de architect Li Xiaodong die het UNESCO-dorp Lijang een weeshuis schonk. Dit is een evolutie die de komende jaren zonder enige twijfel cruciaal zal blijken voor de ontwikkeling van zowel het platteland als de stad. In de conclusie van zijn lezing omschreef Ma Qingyun zijn beweegredenen om zowel op het platteland als in de stad te werken als twee polen die constant met elkaar in contact staan. De scherpte waarmee hij de problemen in de stad detecteert, is het gevolg van de nieuwe inzichten die hij op het platteland verwerft.