Nieuws

The sky is the limit

Volgens Wolf D. Prix (1942) leidt neutrale en depressief makende architectuur tot sociale spanningen. In de Parijse voorsteden werden scholen, winkels en woningen zonder berouw in brand gestoken omdat niemand zich identificeerde met de bebouwde omgeving. Prix streeft naar een open architectuur die bevrijd is van een groundplan, maar die naar buiten toe zelfverzekerd en duidelijk identificeerbaar is. In de serie De 7Kolommen gaf hij een lezing in het NAi. .

De lezingenserie De 7Kolommen van de architectuur heeft als ondertitel: vrij en verbonden met de stad. “Hoe kan architectuur open en dierbaar zijn? Is het mogelijk om gebouwen te maken die zich kunnen aanpassen aan verschillende gebruikers en toch herkenbaar genoeg blijven om er ons vertrouwd mee te voelen?”

De zeven kolommen staan voor zeven subthema’s die samen de lens scherp moeten draaien. Na Luis Fernandez-Galiano die het thema traditie voor zijn rekening nam, viel Wolf Prix het thema openheid ten deel. Prix richtte samen met Helmut Swiczinsky in 1968 het bureau Coop Himmelb(l)au op. In het vastgeroeste Wenen probeerden deze angry young men te ontsnappen aan historiserende architectuur. Himmelblau staat voor de zoektocht naar een architectuur die zo variabel is als de wolken. Vorig jaar verscheen een vuistdik boek van Prix waarin verzamelde teksten het verhaal van Coop Himmelb(l)au vertellen. De lezing van Prix was niet direct toegespitst op het thema, hij had met dezelfde lezing evengoed toekomstige opdrachtgevers kunnen informeren over zijn bureau. De geïnteresseerden in de zaal die gehoopt hadden een kijkje in de CHb keuken te krijgen kwamen dan ook bedrogen uit.

De keuze om Prix aan het thema openheid te koppelen ligt voor de hand. Het concept Open Architecture waarmee CHb werkt, wil de architectuur bevrijden van de plattegrond; de constructie moet zo min mogelijk de indeling van het gebouw bepalen en het liefst helemaal de grond niet raken. Open Architecture staat voor ruimtelijke structuren die meerdere functies in zich kunnen opnemen, maar die naar buiten toe zelfverzekerd en duidelijk identificeerbaar zijn. De gebruiker ontwikkelt zich in deze vrije, open omgeving tot een creatief individu. Dit concept, dat herinneringen oproept aan Constants New Babylon, is op alle schaalniveaus terug te vinden in het werk van CHb. Prix benadrukte dat er drie soorten architecten bestaan: zij die geïnteresseerd zijn in de kelder, zij die kijken naar het middelste deel van een gebouw en tenslotte architecten die interesse tonen in het dak. Dat zijn de allergekste figuren en daar rekent Prix zichzelf ook onder. Een open architectuur zonder kolommen met alleen een dak is wat CHb voor ogen heeft. Prix vergeleek hun ontwerp voor BMW Welt (München) met een Dorische tempel. Waar de Dorische tempel 36 kolommen nodig heeft, heeft BMW Welt er slechts negen.

1-2 cinemacentrum Pusan

De ontwerpmethode van CHb is erop geënt om altijd de grenzen van het mogelijke op te zoeken en deze vervolgens te overschrijden. Prix ontleedde het Duitse woord Entwurf en concludeerde aan de hand van het voorvoegsel Ent-, dat ontwerpen geen rationeel, maar eerder een onbewust proces is. Als gevolg van deze ontdekking ontstonden de deconstructivistische elementen in de ontwerpen van CHb. Prix toonde verschillende projecten: een huis ontworpen op basis van een met gesloten ogen gemaakte schets; een gebouw als een tornado; en stedenbouw als krachtenveld op een schaakbord. Door overschatting van de stand van de techniek en onderschatting van de politieke aspecten van het bouwen duurde het tot eind jaren ’80 voordat het bureau daadwerkelijk kon gaan bouwen. Van de gerealiseerde projecten van CHb is BMW Welt tot dusver het grootste project dat tot het Open Architecture concept gerekend mag worden. Het plan is een 25.000 m2 groot overdekt kavel. Een enorm sculpturaal dak bakent een ruimte af die voor veel verschillende doeleinden gebruikt kan worden. Het is een marktplaats, een expositieruimte, een ontmoetingsplek en tegelijkertijd is het een gebouw met karakter. Het dak, bestaande uit een web van stalen balken, golft boven de ruimte en neemt delen van programma in zich op. Alle mooie (sociale) gedachten over Open Architecture ten spijt, BMW Welt is uiteindelijk bedoeld om BMW als merk nog sterker te maken.

Voorts liet Prix een vergelijkbaar ontwerp zien voor een cinemacentrum in Pusan, Korea. Aan de hand van een animatie wordt duidelijk dat de open opzet van het overdekte plein een enorme stedelijke functie kan innemen. Architectuur en stedelijke ruimte moeten in elkaar overvloeien. Er is een gelijkenis waarneembaar met het bioscoopproject van OMA in Almere. De indrukwekkende maquette toonde zalen die boven het maaiveld leken te zweven. Buiten en binnen leken naadloos in elkaar over te stromen. Wie nu in Almere gaat kijken ziet een bioscoop die volledig gesloten is door een gevel. De entree is een deur en van zwevende zalen is niks te zien. Hetzelfde lot verwacht ik voor het cinemacentrum in Pusan.

Coop Himmelb(l)au is een sterk, imponerend merk geworden. De spierballenarchitectuur van Prix en Swiczinsky past goed bij een project met BMW als opdrachtgever. Het heeft karakter, maar kan niet direct gekarakteriseerd worden als open en dierbaar. De lezing eindigde met een reclamefilmpje voor Coop Himmelb(l)au, na afloop waren er geen vragen.