Feature

De realiteit wint

Stille bewonderaar en gelegenheidsinterviewer Maarten Kloos had het zo mooi bedacht en voorbereid: de nogal publiciteitsschuwe architect Norbert Gawronski laten schitteren als laatste spreker in de Capita Selecta reeks Size Matters van de Amsterdamse Academie van Bouwkunst. Maar zoals wel vaker in de langdurende carrière van Gawronski, won de realiteit het toch weer van het ideaal.

Het unieke karakter van het gesprek, de toonzetting én het feit dat Gawronski op die dag (19 oktober 2006) exact vijftig jaar gelden in dienst trad van de Dienst Publieke Werken, bracht Kloos er toe om een passende afsluiting aan de zaal voor te stellen. Het beoogde vragenloze einde van de avond werd echter verstoord door bekend acteur en frequent klager bij de gemeente Amsterdam, Serge Henri Valcke. Hij meende het aanwezige publiek te moeten vragen om hulp en ideeën om één van de projecten van dezelfde Gawronski te behoeden voor sloop: het Wibauthuis. Valcke staat geenszins alleen in zijn strijd, ook een aantal bewonersgroepen verenigd in de Actiegroep King Kong, het Cuypersgenootschap, de Amsterdamse Raad voor Monumentenzorg en talloze anderen verzetten zich tegen de sloop van dit gebouw. Zie ook de discussie, elders op deze website. Zoals gebruikelijk bij dit soort acties variëren de argumenten overigens behoorlijk. Lang niet alle protesterende groepen zijn tegen de sloop op zich, mits dat maar netjes gebeurt en er niet een nog kolossaler gebouw voor in de plaats komt.

Gawronski zelf sprak tijdens zijn interview met Kloos natuurlijk ook over het Wibauthuis. Hij deed dat met veel bezieling, wijzend op zijn vasthoudendheid en onverzettelijkheid tijdens het ontwerp- en bouwproces én met liefde voor details en gevonden oplossingen voor gevel, plattegrond en situering. Hij liet zich daarbij niet verleiden tot een expliciete stelling name of sympathiebetuiging inzake de kwestie, en dat sierde hem. Niet alleen omdat een architect met zijn staat van dienst zich met recht boven de partijen mag plaatsen, maar ook omdat het huidige tumult rond het Wibauthuis Gawronski waarschijnlijk deed terugdenken aan zijn discussies en meningsverschillen met bestuurders, opdrachtgevers en buurtbewoners rond een aantal andere projecten.

Met name de gefaseerde totstandkoming van het universiteitscomplex op het Roeterseiland heeft Gawronski veel hoofdbrekens en incasseringsvermogen gekost, zo bleek uit het interview. Het jarenlange beknibbelen op zijn oorspronkelijk grootse en modernistische ontwerp én de steeds mondjesmaat beschikbaar gestelde budgetten leidden hem echter nooit af van zijn oorspronkelijke ambitie: de Universiteit van Amsterdam behouden voor de stad. Tegen de achtergrond van een tijdsgeest die juist – bijna symptomatisch – leidde tot verzet tegen grote en kostbare bouwprojecten in de binnenstad, getuigde die vasthoudendheid van veel overtuigingskracht en geloof in zijn idealen. Gawronski verdiende daarmee zijn sporen en past op zijn oude dag begrijpelijk voor nóg een strijd tegen politieke en economische machtsprocessen.

Vanuit die gedachte, zo leek het die avond, probeerde hij zijn begeestering en doorzettingsvermogen bewust aan de jonge studenten door te geven, als ware het een estafettewissel. Herhaaldelijk wimpelde de architect pogingen tot al te openlijke bewondering af om zich vervolgens direct tot het aanwezige publiek te richten. Hij sprak hen met vaderlijke toon toe en wees op waarden als geduld, gepaste brutaliteit, doorzettingsvermogen en wilskracht. Dat de aanwezige actievoerders uit die stimulerende woorden ook weer enige kracht putten om door te gaan met het verzet tegen de sloop, was mooi meegenomen.

Nu, drie weken later, zijn de kaarten echter anders geschud. Waar met name het Cuypersgenootschap, ten tijde van het interview, nog hoopte op een mogelijke ingreep van de rechter bij de eerder in 2004 afgewezen monumentstatus van het gebouw, is die hoop nu vervlogen. Inmiddels is duidelijk geworden dat het aangespannen kort geding is verloren en dat het niet tot de gewenste herziening van de eerdere afwijzing komt. De dagen van het Wibauthuis lijken daarmee definitief geteld. De ambitieuze plannen van de huidige eigenaar van het gebouw, de hogeschool van Amsterdam, om op dezelfde plek het hoofdgebouw van de zogenaamde Amstelcampus te bouwen gaan dus naar alle waarschijnlijk door. Het gehele complex krijgt een vloeroppervlakte van ongeveer 110.000 m2, waar over een aantal jaar vijfenzeventig procent van het onderwijs van de hogeschool aangeboden wordt. Naast onderwijsvoorzieningen zijn er ook woningen en sportfaciliteiten voorzien.

Tegen deze gewijzigde achtergrond wordt het tijd om het verzet tegen de plannen op een andere wijze vorm te geven. Het zou wijs zijn om de energie niet langer te steken in een eenzijdige poging tot behoud, maar juist in die van transformatie. Hoe moeilijk ook deze realiteit weer te accepteren is, met een andere opstelling kan mogelijk wel een opening worden gecreëerd in de huidige patstelling. Het ideaal van de oorspronkelijke ontwerper, namelijk het behouden en integreren van grote onderwijsinstellingen in de binnenstad, zou daarbij als leidraad moeten fungeren. Als eerbetoon aan Gawronski, maar ook als bevestiging van wederkerende processen in en oplossingen voor een stedelijk weefsel, zou een ontwerpdebat kunnen worden georganiseerd. Voor deelname aan het debat zouden, naast natuurlijk Gawronski zelf, ook vertegenwoordigers van de hogeschool, de beoogde ontwerpers (het prestigieuze Londense bureau Kohn Pedersen Fox) en de supervisor van het gebied verleid moeten worden. Een misschien zelfs een handjevol geïnspireerde studenten bouwkunst.

Toeval wil dat interviewer Maarten Kloos met zijn uitstekende hoofdstedelijke netwerk in ontwerpende en bestuurlijke kringen én binnen de programmering van zijn lokale architectuurcentrum ARCAM in staat moeten worden geacht dit vrij eenvoudig te regelen.