Op een prachtige zonnige avond melden twintig geïnteresseerden zich in Groningen voor een reis naar het land-art project van Robert Smithson bij Emmen. Zij worden vergezeld door de Amerikaanse architect-kunstenaar Richard Saxton, die de afgelopen drie maanden als Artist in Residence doorbracht in het Wallhouse #2 aan de rand van Groningen.
In de bus vertelt Richard Saxton (1975, Nebraska, VS) over de municipalWORKSHOP, waarvan hij de oprichter is. Deze organisatie werkt internationaal aan plaatsgebonden projecten en combineert beeldende kunst, beeldhouwkunst en architectuur. Enerzijds richt de onderneming zich op kleinschalige sociale projecten voor de kansarmen in de samenleving. Anderzijds worden grote architecturale projecten verwezenlijkt, waarbij de typerende bouwmaterialen en -stijlen van een bepaalde streek als inspiratiebron dienen voor nieuwe architectuur. Tijdens zijn verblijf in het Wallhouse #2 ging Saxton op zoek naar de eigenaardigheden van Nederland en raakte gefascineerd door rieten daken, die ook tegenwoordig weer in trek zijn.
Verrassend genoeg stopt de bus op een perceel dat veel weg heeft van een woonerf. Bij de ontdekking van het lager gelegen meer en het vele zand dringt het echter tot iedereen door dat de bestemming is bereikt. Na een blik geworpen te hebben in het informatiecentrum, waar fotos van de zandafgraving en enkele grote keien uitgestald liggen op de vloerbedekking, is het tijd om op zoek te gaan naar het land-art project. In westelijke richting, waar de zon bijna ondergaat, is na enig turen een paar honderd meter verder een anomalie in het landschap te zien. Broken Circle. Spiral Hill (1971) van de Amerikaanse kunstenaar Robert Smithson (1938-1973) ligt vredig aan een oever van het meer.
Tijdens de wandeling er naar toe, vertelt de gastheer dat de zandafgraving al enkele generaties in bezit is van zijn familie. Zijn vader, Gerard de Boer sr., werd in 1971 benaderd om plaats te bieden aan een tijdelijk landschapsproject in het kader van de tentoonstelling Sonsbeek buiten de Perken. Sjouke Zijlstra, directeur van de tegenwoordige Muzeval in Emmen, was door de organisatie van de tentoonstelling ingeschakeld om een geschikte locatie te vinden voor een land-art project van Smithson. Aangezien de kunstenaar wist dat het Nederlandse landschap erg gecultiveerd was, had hij gevraagd om te mogen werken op een verstoorde plaats. Zodra Zijlstra de zandafgraving bij Emmen voorstelde, was Smithson verkocht. Dit industrieel verwoeste landschap leende zich uitstekend voor een idee dat hij in zijn hoofd had, waarbij een spiraal en een cirkelvormig kanaal werden gecombineerd.
Eenmaal dichtbij gekomen is te zien dat Broken Circle. Spiral Hill inderdaad uit twee delen bestaat. Broken Circle is een opengewerkte cirkel op de grens van land en water. Van het deel dat in het water ligt is het zand zodanig weg gegraven dat er een halfronde landtong is ontstaan, die zich landinwaarts herhaalt in een gebogen kanaaltje. Smithson koos voor deze vormen, die karakteristiek zijn voor indijking en kanalisering, omdat hij de eeuwigdurende strijd van de Nederlanders tegen het water in zijn werk tot uitdrukking wilde laten komen. De grote kei uit de ijstijd die in het midden van Broken Circle ligt, kwam tijdens de afgraving tevoorschijn. Smithson wilde hem weg hebben, maar hij bleek te zwaar om te kunnen worden verplaatst. Op de oever naast Broken Circle ligt Spiral Hill, een conische heuvel, die beklommen kan worden langs een omhoog draaiend pad. Tijdens het lopen wordt vanuit wisselende standpunten een blik gegund op de lager gelegen Broken Circle.
Hoewel het project van tijdelijke aard zou zijn, werd al snel op verzoek van Smithson besloten tot behoud. De maatregelen die hiervoor nodig waren, zoals de beplanting van Spiral Hill, werden in 1972 onder leiding van de kunstenaar zelf getroffen. Door een tragisch vliegtuigongeval overleed Smithson al in 1973. Sinds die tijd heeft het bedrijf Z.E.M. Emmen BV van de familie De Boer zorg gedragen voor het onderhoud. Eens in de twee maanden wordt alles bijgewerkt met een sjofel. Een kleine moeite in vergelijking met de publiciteit die het bedrijf er voor terugkrijgt.
Op de terugweg vertelt Saxton over zijn bezoek aan Spiral Jetty (1970), een ander land-art project van Smithson, dat gelegen is in het Great Salt Lake van Utah in de VS. Hij was die dag jarig en vond het een uitgelezen kans om dit jaar rond zijn verjaardag een verwant werk te bezoeken. Saxton vindt het interessant dat de reis, die ondernomen moet worden om de werken te kunnen aanschouwen, onderdeel wordt van de ervaring van het kunstwerk. Ook het feit dat de kunstwerken niet los te zien zijn van de omgeving, waarin ze zich bevinden – mede doordat ze zijn opgebouwd uit materialen uit de directe omgeving fascineert hem. Is het toeval dat dit alles ook van toepassing is op het werk van Saxton zelf?