Everlands Berlin

Wie dacht dat met het vallen van de Berlijnse muur de Berlijners er en masse op uit trokken om het ommeland te gaan verkennen komt volgens Folkerts bedrogen uit. Het Brandenburger landschap met zijn meren en bossen wordt niet gezien als een bucolisch landschap. Folkerts schetst een somber beeld van de regio: er zit weinig leven in. Bovendien staat De Brandenburger niet bepaald bekend om zijn gastvrijheid. Noemenswaardig zijn een aantal geconstrueerde ‘landschappen’, die als oases in het landschap opdoemen. De enorme Cargolifter Halle Brands, een zeppelinmakerij uit de jaren negentig die het financieel niet haalde, herbergt het grootste overdekte tropische strand, inclusief regenwoud van Europa. Ferropolis, een terrein 'bevolkt' door reusachtige baggermachines is het vervreemdende toneel voor popconcerten en feesten. Afgezien van deze curieuze oorden vertoeft de Berlijner toch bij voorkeur binnen zijn stadsgrenzen. Inwoners van de Duitse hoofdstad hoeven namelijk de stad niet te verlaten om leegte en weidsheid te ervaren, Berlijn heeft een grote hoeveelheid aan grote groene plekken zoals Tiergarten, het Volkspark Friedrichshain of Strandbad Wannsee. De slag om Berlijn in 1945 heeft in de stad enorme verwoestingen aangebracht. De leegte die hierdoor ontstond is nooit meer helemaal opgevuld.

Berlijn is altijd ‘in between’, nooit af. Passend bij deze conditie zijn de nieuwe de stedelijke plaatsen voor vrijetijdsbesteding die zich kenmerken door tijdelijkheid. De urbane voorbeelden van leisure-locaties die Folkerts toont, zijn even vervreemdend als de werelden die buiten de stadsgrenzen liggen. Een andere overeenkomst  is  de keuze om bekende fenomenen op onverwachte locaties te situeren., Terwijl de projecten doorgaans spontaan en informeel overkomen, wordt er bewust geregisseerd. Wat doet bijvoorbeeld een zwembad in een rivier? Je krijgt welhaast het idee dat het bad van de kant is gebroken en nu ongestuurd door de stad dobbert. Het door Susanne Lorenz en het Spaanse AMP Arquitectos ontworpen zwembad is uiteraard geheel gepland aangelegd. ‘s Winters wordt het zwembad overdekt en dient dan als wellness-center. Een ander voorbeeld is de urban golf. Op een terrein waar nu gebouwd wordt aan het Duitse equivalent van het Pentagon kon je tot voor kort een robbertje golf spelen.

Deze stadse projecten zijn in tegenstelling tot de buitenstadse voorbeelden van tijdelijk van aard. De filosofie achter de tijdelijke projecten doet denken aan project Parasite Paradise, dat in 2003 in Leidsche Rijn plaatsvond en een pleidooi was voor het ongeregisseerde, het ongeplande en het ongewone. De tijdelijkheid van de projecten weerspiegelt een urbane benadering van vrijetijdsbeleving, de consument van nu heeft behoefte aan veel en snel wisselende prikkels. ‘Het nomadische karakter van de projecten houdt de stad levendig,’ vertelt Folkerts. Berlijn staat wereldwijd bekend om haar uitgaansleven, de tijdelijke uitgaansplekken dragen bij aan het sexy en hippe imago van de stad.

Folkerts prijst de tijdelijke architectuur ook omdat ze ervoor zorgt dat de stad open blijft. Hij ervaart het als gemiste kans dat na het neerhalen van de muur niet de gehele muurstructuur als ruimte onbebouwd gelaten is. Het had een prachtige groene slinger door de stad kunnen opleveren. Enkel Mauernpark, ontworpen door Gustav Lange laat een gedeelte van de structuur vrij.

Een treffend voorbeeld van een tijdelijk monument was ‘Der Berg’, een project van kunstenaar Benjamin Forster-Baldinius. De kunstenaar bouwde een berg, de meest onverzettelijke structuur denkbaar, in het Palast der Republik, het voormalige DDR parlementsgebouw uit 1976. De berg was beklimbaar, er was een camping, een hotel, zwembad en sauna. Met ‘Der Berg’ leverde de kunstenaar kritiek op de plannen voor afbraak van het Palast de Republik en herbouw van het oude Stadschloss dat ooit op dezelfde plek heeft gestaan. Met ‘Der Berg’ becommentarieert Forster-Baldinius de tendens om de stad ‘vals’ van relicten uit haar geschiedenis te voorzien. Het uitvlakken van de niet-gewenste geschiedenis – de communistisch era – is een afrekening met wat geschiedenis is. Alles is geschiedenis, ook de ongewenste geschiedenis. De Noorse kunstenaar Lars Ramberg zette de discussie aan door met neonletters het woord Zweifel boven op het gebouw te plaatsen.

De In between – na het neerhalen van het Palast der Republik en voordat aan de bouw van het Stadschloss wordt begonnen – wordt als park ingericht. De ontwerpprijsvraag voor het park is gewonnen door het Berlijnse bureau relais Landschaftsarchitekten. Het bureau ontwierp een veld met wegen en loopbruggen van planken vloerdelen. Deze ‘passages’ verbeelden letterlijk en figuurlijk overgang en het materiaal doet denken aan bouwmaterialen. De structuur is verlegbaar, zodat bijvoorbeeld plaatsen waar archeologisch onderzoek plaatsvindt tijdelijk vrij gemaakt kunnen worden. De ondergrond waar de planken op liggen, is onbewerkt en draagt de sporen van de afbraak van het Palast der Republik. Hoe ironisch! Een stad die bewust het verleden afbreekt en vervolgens de wonden ‘ingelijst’ tentoonspreidt aan parkbezoeker.