Feature

Het leven is een zucht weet je, waarin je moet lachen en huilen

Afgelopen zaterdag werd Oscar Niemeyer honderd jaar, een levende mythe, die schijnbaar nooit ophoudt met leven en werken. Hij heeft zijn verjaardag gevierd, in kleine kring, in zijn Casa das Canoas in het zuiden van Rio de Janeiro. De verjaardagstaart was een replica van zijn Museu de Arte Moderna van Niteroi.

Een groot feest hoefde voor hem niet. Pas na lang aandringen stemde Niemeyer toe, maar alleen 'als het heel simpel zou worden'. 'Mijn leven is normaal, ik weet niet waarom ik al zo lang meega. Honderd jaar worden is onzin,' zei hij tijdens een korte bijeenkomst met de pers. Vandaar dat hij voor een viering in zijn vroegere woonhuis, Casa das Canoas, koos; verstopt in het groen, klein en intiem. Want, zo zei Niemeyer van te voren: 'Ik wil geen fanfare!'

Tentoonstellingen en (televisie)terugblikken werden er wel volop georganiseerd, in Brazilië en in Europa. Voor Niemeyer zelf is 100 jaar niets speciaals, zo zei hij tegen het Braziliaanse weekblad Istoé: 'Wie een behoorlijke tijd geleefd heeft zoals ik, heeft, helaas veel trieste momenten meegemaakt, zoals het verlies van geliefden.' Op de vraag wat het belangrijkste is wat hij gedaan heeft om zoveel eerbetoon te verdienen: 'Ik ben gelukkig vanwege de erkenning van mijn werk als architect. Maar voor mij is het leven belangrijker dan de architectuur. Het leven, de vrouw, de familie, de vrienden en alle onrecht in de wereld dat we moeten veranderen.' Tegen The Times verzuchtte Niemeyer dat hij zich echt niet speciaal voelt: 'De datum is niet belangrijk, de leeftijd is niet belangrijk. De tijd is niet belangrijk. De architectuur is niet belangrijk. Wat we creëren is niet belangrijk. Wij zijn heel erg onbelangrijk. Wat belangrijk is, is om rustig en optimistisch te zijn.'

Geloven in een bestemming voor de mens doet hij niet. Hij is zijn hele leven al een realist en idealist, communist en atheïst. Daarbij verwijst Niemeyer graag door naar Sartre, zwartkijker in hart en nieren, maar die daarom niet minder sociaal geëngageerd was. Niemeyer: 'Het is waar dat de sociale misère, de ongelijkheid en het geweld steeds meer toenemen, maar ik geef er de voorkeur aan te denken dat het leven ooit rechtvaardiger zal worden, dat er altijd ook een goede kant in iemand schuilt.' En volgens Niemeyer zijn de wereld, Latijns Amerika, Brazilië en Rio de Janeiro er vandaag de dag al beter aan toe: 'Ondanks George W. Bush en de sloppenwijken. Fidel en Chavez: zij vertegenwoordigen de strijd van vandaag. Het kapitalisme overheerst nog, maar zal te gronde gaan. Daar richt ik mijn hoop op. De revolutie mag niet stoppen.'

Niemeyer is ook altijd een bohémien geweest, zoals hij vertelt in de documentaire 'A vida é um sopro' ('Het leven is een zucht') uit 2007 van Fabiano Maciel. 'Zo af en toe sloten we het kantoor en gingen we lekker met elkaar een week van de moderne kunst genieten. Het leven is een zucht weet je, waarin je moet lachen en huilen.' Dat hij durft te leven, getuigt zijn huwelijk dat hij nog vorig jaar, op 98 jarige leeftijd, sloot met zijn secretaresse, Vera Lúcia Cabreira, toen 60. Voorheen was Niemeyer 76 jaar getrouwd met Annita, tot haar dood in 2004. Hij hield het huwelijk geheim, zelfs zijn dochter Anna Maria wist het niet en moest het uit de krant vernemen. Niemeyer had een heupoperatie ondergaan en lag weken op bed, met maar één zorg 'of het huwelijk al geregeld was', waarbij zijn ingenieur Carlos Sussekind, als ceremoniemeester moest optreden. Uiteindelijk vond de plechtigheid plaats in zijn appartement in Ipanema en werd voltrokken door een ambtenaar van burgerlijke stand en vier getuigen. Er kwam geen foto naar buiten, van hem noch van de bruid. Volgens vrienden was de voornaamste reden voor het huwelijk Niemeyers zorg voor Vera. Vera werkte al sinds 1992 voor Niemeyer in zijn kantoor aan de Avenida Atlântica in Copacabana, met uitzicht op zee. Hij had haar wel in zijn testament kunnen opnemen, maar volgens advocaten zou hij na zijn dood als ontoerekeningsvatbaar kunnen worden bestempeld, vanwege zijn hoge leeftijd. Vandaar dat huwelijk met getuigen, al had hij haar al veel eerder aan anderen voorgesteld als zijn levenspartner.

Rijk is Niemeyer in 100 jaar nooit geworden, dat worden alleen de politici die in zijn Congres in Brasilia de dienst uitmaken. Niemeyer zelf heeft zijn Casa das Canoas in de wijk São Conrado dat voor publiek is geopend, een buitenhuis in de provincie Rio de Janeiro, zijn appartement in Ipanema en het kantoor aan de Copacabana. Ook voor zijn chauffeur bouwde hij een huis, middenin de sloppenwijk waar die woonde. 'Waarom', vroegen mensen hem. 'Omdat hij mijn vriend is', antwoordde Niemeyer.