Prototypen – het werk van cepezed

Onderverdeeld in drie hoofdstukken: product, proces en architectuur, zetten acht schrijvers uit de kringen rond cepezed de bijzondere positie van het bureau in het veld uiteen. Elk artikel wordt gevolgd door een casus van een aan het behandelde thema gerelateerd project. In het hoofdstuk Proces, wordt het artikel over het Engineer Led Design and Build, geïllustreerd aan de hand van de distributiecentra voor de PTT Post. De tekst en een selectie van foto’s, schetsen, detail- en ontwerptekeningen tonen precies die onderdelen die relevant zijn voor het behandelde thema. Hiermee geeft het boek wellicht een ongebruikelijk projectenoverzicht, want niet elk project is uitgebreid opgenomen en integraal gedocumenteerd. Het geeft echter wel een zeer verhelderende kijk op de bureaufilosofie en de rechte ontwikkelingslijn die cepezed door de architectuurgeschiedenis heeft getrokken. De forse maat van het boek maakt het, met grote foto’s en tekeningen, goed mogelijk de nauwgezetheid in de ontwerpen van het bureau te illustreren. Met de gekozen eenduidige systematiek in tekeningen, de gelijke schaalgroottes en spaarzame arceringen, wordt een helder beeld geschetst van de ambities, werkwijze en evolutie van het bureau. Achterin het boek is een compleet projectenoverzicht opgenomen met uitgebreide informatie over publicaties, medewerkers, biografieën en de auteurs.

Voor de drukinkt van het boek is, waarschijnlijk in analogie met de cepezed kleur- en materialenstaat, gekozen voor zilvermetallic. Dit komt helaas de leesbaarheid niet ten goede. Ook zijn enkele afbeeldingen zo klein afgedrukt dat zij niet veel meer zeggen. Maar behoudens deze lay-out frivoliteiten is het een boek dat in zijn opzet en vorm heel dicht in de buurt komt van een cepezed-ontwerp: helder, logisch en efficiënt.

Product

In dit deel van het boek beschrijven Jan Westra, Maarten Willems en Els Zijlstra de geschiedenis van de prefabricage in de bouw en het moeizaam te verwezenlijken proces van prototype via nulserie naar massaproductie. Voor cepezed en andere prefab-pioniers is het prototype helaas meestal het eindpunt van de oefening. Dit komt vooral doordat in de bouw het prototype door de risicodragende partij doorgaans als ‘af’ investeringsobject gezien wordt, in plaats van een werkend model op ware grootte als opmaat voor een nulserie. De gefnuikte ambities van het bureau op dit punt worden in de inleiding goed verwoord door redacteur Piet Vollaard wanneer hij, refererend aan het industriele woningbouwsysteem Heiwo, stelt dat cepezed op dit punt een briljant antwoord geeft op een nooit gestelde vraag. Dit wil bij cepezed echter niet zeggen dat de ontwikkeling na het prototype tot stilstand komt. De verdere ontwikkeling van (halve) producten, ideeën en ontwerpprincipes vindt echter pas plaats wanneer deze in latere ontwerpen opnieuw gebruikt kunnen worden. Talrijke innovaties op het gebied van gevels en vloeren, zoals zelfdragende sandwichpanelen, klimaatschermen en geïntegreerde vloeren, komen uit de cepezed-koker en worden in elk volgend project verfijnd en verbeterd. Eén van de meest verrassende vervolgtoepassingen is wellicht de prefab sanitaire unit, oorspronkelijk bedacht als badkamer voor de Heiwo-woning uit 1982 en voor het eerst toegepast bij de renovatie van het Entrepotdok in 1997.

Proces

Geïrriteerd door ontwikkelende partijen die het prototype als eind van een ontwikkeling zien enerzijds en aannemers die hun eigen details en tekeningen blijven maken anderzijds is bij cepezed besloten zowel voorwaarts als achterwaarts in het ontwerp- en bouwproces te integreren. In hun bijdragen beschrijven Ad Bisschops en Menno Rubbens de pogingen van cepezed om tot een betere afstemming tussen ontwerp en uitvoering te komen, door het bouwproces anders te organiseren, de continuïteit in het proces te verbeteren en de realisatietijd te verkorten. Pogingen die over de grenzen van het werk van een architectenbureau gaan. Met de oprichting van BGC (Bouwteam General Contractors) weet cepezed zich verzekerd van een partij die de coördinerende rol in de bouw op zich kan nemen en onder direct mandaat van de opdrachtgever handelt. De gehanteerde methodiek van partiële aanbesteding vereist dat de bouw zich eenvoudig laat opsplitsen in gebouwcomponenten die door de toeleveranciers geassembleerd kunnen worden. Het nauwgezette technische vernuft in de geïntegreerde ontwerpen van cepezed heeft vergaande gevolgen voor de bouw, maar de gekozen bouwwijze met componenten en strakke fasering beïnvloedt op zijn beurt ook het ontwerp. Ondanks deze bijzondere procesorganisatie blijft innovatie lastig wanneer risicomijdende partijen de hoofdrol blijven spelen in de bedrijfstak. Om Engineer Led Design and Build, een contractvorm waarbij ook het uitoeringsrisico bij cepezed ligt, mogelijk te maken is Cepezed Systems in het leven geroepen. Met de aandacht voor het totale productieproces en de bedrijfsmatige consequenties onderscheidt cepezed zich van andere Nederlandse architectenbureaus en lijkt het een sterk eigen antwoord gevonden te hebben op de marginalisatie van het ontwerpersvak.

Architectuur

In het derde deel van het boek beschrijven Ronald Schleurholts, Ed Melet en Olof Koekebakker de gehanteerde ontwerpmethodiek van cepezed, de romantiek van stalen constructies en de wijze waarop het bureau met het identiteitsvraagstuk van de architectuur omgaat. Het deel over cepezed-ontwerpmethodiek leest als een kookboek. Het beschrijft de schijnbaar eenvoudige en nogal hermetische receptuur van een goed cepezed-gebouw. Eerst wordt er gekozen tussen een doos-in-een-doos principe of lateraal gezoneerd gebouw. Dan moet het gebouw worden aangepast aan een stedenbouwkundige context. Dit gebeurt door het gebouw, of een tweede schil de vorm van het kavel te laten aannemen. Tenslotte worden de beproefde materialen en details  – al dan niet opnieuw verbeterd – ingezet en kan de neutrale structuur als eventueel billboard worden gebruikt. Een rationele, extreem beheerste en logische architectuur is de gegarandeerde uitkomst. Volgens Koekebakker betreft het, als de vergelijking met schrijven gemaakt moet worden, eerder poëzie dan proza en daarbinnen eerder een haiku dan een sonnet.

Het boek illustreert op passende wijze 35 jaar ontwikkelingsgeschiedenis van een oer-Hollands uitvinders-/architectenbureau en de gestage zoektocht naar optimale technieken en processen ten behoeve van heldere gebouwen waar het goed toeven is. Naast het tijdloze esthetische plezier dat aan de ontwerpen te beleven valt en het getoonde vakmanschap op detailniveau, is de problematiek van de rol van de architect in het ontwerpproces die in het boek wordt aangesneden dit moment zeer actueel. Voor collega-architecten zijn de stappen die het bureau genomen heeft om meer greep te krijgen op het gehele ontwerp- en bouwproces wellicht belangrijker dan de vernieuwingen die cepezed binnen het geïntegreerde ontwerpdenken teweeg heeft gebracht. Een must voor elke architect die worstelt met de dreigende uitholling van het vak.